Үндэстэн гэж юу вэ? Үндэстэн бол хамгийн түрүүнд олон нийт, тодорхой хүмүүсээс бүрдсэн тодорхой нэгдэл юм. Энгельс "Гэр бүл, хувийн өмчлөл ба төрийн гарал үүсэл" -д: "Хүн төрөлхтний оршин тогтнох, хөгжүүлэх үйл явц дахь хамгийн суурь бүлгийн хэлбэр болох үндэстэн нь удаан хугацааны түүхэн үүсэх явцтай байдаг. Хүний нийгмийн хөгжлийн түүхийн үүднээс авч үзвэл хүн амын нэгдэл нь үндсэндээ хувьслын үндсэн хэлбэрээр омог, аймаг, аймгийн холбоог үндэстэнд нэгтгэх хөгжлийн дарааллыг туулж ирсэн. Бүлгийн зохион байгуулалтын үндсэн хэлбэр бүрийг хадгалахын тулд холбогдох холбоос шаарддаг. Хэрэв ямар ч холбоос байхгүй бол ийм хүмүүсийн нэгдэл бий болж чадахгүй, тэр нь байсан ч гэсэн хурдан задрах болно. Тиймээс энэ нь бүрэлдэхүүн хэсэг биш харин хүмүүсийн хамтын нэгдлийн чухал шинж чанарыг тодорхойлдог холбоосууд юм. Үндсэн хэлбэрийн хувьсал өөрчлөлттэй уялдан олон түмний хамтын нэгдэл нь цус-газарзүй-соёл-улс төрөөс үүссэн хувьслын үйл явцыг өрнүүлэв. …. Цус, газарзүйн хувьд хүмүүнлэгийн нэгдлээс үндсэн холбоос гэдгээрээ ялгаатай нь үндэстэн соёлыг холбоос болгон ашигладаг бүлэглэл гэж үздэг уламжлалтай. Хүрээлэн буй орчинд дасан зохицохын тулд аажмаар байгаль орчинд амьдарч буй хүмүүс үйлдвэрлэлийн арга, амьдралын хэв маяг, нийгмийн зохион байгуулалтын арга, хэл яриа, оюун санааны үйл ажиллагааны тусгай багцыг бий болгож, улмаар өөрсдийн соёлыг бүрдүүлжээ. Нийтлэг туршлага, аажмаар өвлөх, хуримтлуулах соёл нь хүчирхэг холбоос болж, олон түмнийг хооронд нь нягт холбож, түүнийг гүн гүнзгий, ойр дотны хамт олон болгожээ. Тогтвортой хүмүүсийн бүлгийг “угсаатны бүлэг” гэж нэрлэдэг. "Энгельсийн дүрсэлсэн үндэстэн бол соёлын хувьд үндэстэн байх нь гарцаагүй бөгөөд өнөөгийн уугуул үндэстнийг хэлдэг. Сталины үндэстний тодорхойлолт нь социалист орнуудад амьдарч байсан бидний хувьд их нөлөөлсөн байдаг. Сталин 1912 оны төгсгөлөөс 1913 оны эхэн хүртэл Вена хотод бичсэн "Марксизм ба Үндэсний асуудлууд" зохиолдоо үндэстэн бол түүхэн дэх хүмүүсийн нийтлэг хэл, нийтлэг бүс нутаг, эдийн засгийн нийтлэг амьдрал, нийтлэг соёлоор илэрхийлэгддэг сэтгэлзүйн нийтлэг чанар бүхий тогтвортой нэгдэл. Дээр дурдсан шинж чанарууд нь дангаараа үндэсний тодорхойлолт болгон ашиглах нь хангалтгүй гэдгийг онцлон тэмдэглэх нь зүйтэй боловуу. Үүгээр ч зогсохгүй, эдгээр шинж чанаруудын аль нэг нь л байхгүй бол үндэстэн нь үндэстэн болж чадахгүй" гэжээ. Сталины тодорхойлолтод улс төрийн ойлголт байхгүй байгаа нь харагдаж байна. Энд Сталины үндэстэн гэсэн тодорхойлолт нь мөн үндэстний өнөөгийн ойлголтоос хазайж байгааг харах боломжтой юм. Гэхдээ Франц-Пруссын мөргөлдөөний үед амьдарч байсан Францын сэтгэгч Эрнест Ленаны хувьд угсаатны хүчин зүйл нь орчин үеийн үндэстнүүдийг бүрдүүлэхэд ямар ч хамааралгүй юм. "Үндэстэн гэж юу вэ?" гэсэн илтгэлдээ: "Үндэстэн "(nation) бол амин сүнс, оюун санааны зарчим юм. Үнэндээ энэ сэтгэл буюу оюун санааны зарчмыг бүрдүүлдэг хоёр зүйл байдаг бөгөөд нэг нь өнгөрсөнд, нөгөө нь өнөөгийнх юм байна. Нэг хэсэг нь дурсамжаар баялаг өв уламжлалтай, нөгөө нь орчин үеийн эрин үед хамтдаа амьдрах нийтлэг хүсэл эрмэлзэл бөгөөд энэ нь хүмүүсийн соёлыг өвөрмөц байдлаар бүрдүүлэх хүсэл юм." Эрнест Ленаны үзэж байгаагаар орчин үеийн үндэстний цорын ганц бүрэлдэхүүн хэсэг нь нийтлэг хүсэл эрмэлзэл юм. Эрнест Ленаны хувьд Франц улс хэзээ ч хүчээр дамжуулан хэлний эв нэгдлийг эрхэмлэдэггүй, гэхдээ энэ нь францчуудыг өөр өөр зүйлээс хамгаалахад саад болдоггүй. Хэл бол нийтлэг ойлголт, нийтлэг бодол санаа, нийтлэг хобби юм. Ленан хэлэхдээ хүмүүс хэлд улс төрийн ач холбогдол өгдөг, учир нь хүмүүс хэлийг арьс өнгөний шинж тэмдэг гэж үздэг, гэхдээ энэ нь туйлын утгагүй юм гэжээ. Бенедикт Андерсон энэхүү үзэл бодлыг бүтээлч байдлаар үргэлжлүүлэн хөгжүүлжээ.Түүний хувьд уг үндэстэн бол төсөөллийн нэгдэл бөгөөд үндсэндээ хязгаарлагдмал, бас тусгаар тогтнолыг эрхэмлэдэг нэгдэл гэж төсөөлдөг. Шалтгаан нь дараах байдалтай байна. Нэгдүгээрт, тэд бол төсөөлөгдсөн байдаг, учир нь үндэстний хамгийн өчүүхэн гишүүдтэй ч гэсэн ихэнх нутаг нэгтнүүдээ мэдэж, тэдэнтэй уулзаж, тэдний тухай сонсож чаддаггүй, гэхдээ тэдний харилцан уялдааны дүр төрх нь гишүүн бүрийн зүрх сэтгэлд амьдардаг. Улс үндэстний төсөөлөл хязгаарлагдмал байдаг, учир нь хамгийн том үндэстэн, нэг тэрбум амьд хүнийг хамарч чаддаг ч гэсэн тэдгээрийн хил хязгаар нь хувьсаж болдог ч хязгаарлагдмал байдаг. Хоёрдугаарт, үндэстнийг тусгаар тогтносон улс гэж төсөөлдөг, учир нь ийнхүү үзэл баримтлал гарч ирэхэд Гэгээрэл ба Их хувьсгал нь оракулт, анги класс хаан династийн хууль ёсны эрхийг сүйтгэж байсан юм. Үндэстэн эрх чөлөөтэй болохыг мөрөөддөг (хэрэв Бурханы мэдэлд байгаа бол шууд эрх чөлөөтэй болно). Энэхүү эрх чөлөөний хэмжүүр, бэлгэдэл бол тусгаар тогтносон улс юм. Гуравдугаарт, үндэстэн нэгдэл гэж төсөөлөгддөг, учир нь үндэстэн бүрт өргөн тэгш бус байдал, мөлжлөг байж болзошгүй ч үндэстэн нь гүн гүнзгий, ижил тэгш хайраар төрдөг. Тэгвэл энэ ангилалд хамрагдсан үндэстнүүд яаж ийм хэлбэрийг сонгосон бэ? Андерсон улс төрийн үзэл бодлыг ухамсартайгаар нэгтгэж, ойлгохоос илүүтэйгээр үндэсний сэтгэл хөдлөл, соёлын үндсийг судлахад анхаарлаа төвлөрүүлжээ. Үндсэрхэг үзэл гарч ирэхээс өмнө үүссэн эдгээр соёлын тогтолцоо нь зөвхөн ирээдүйд үндсэрхэг үзлийг төрүүлээд зогсохгүй үндсэрхэг үзлийг бий болгох үндэс суурь болжээ. Зөвхөн үндсэрхэг үзлийг эдгээр соёлын системтэй холбосноор үндэстний утга учрыг жинхэнэ утгаар нь ойлгох боломжтой. Тэрбээр "үндэстэн нь цусаар бус хэлээр бүрддэг бөгөөд хүмүүсийг төсөөллийн нэгдэлд урьж оруулж болно "гэж үзэж байв. Эрнест Геллнер, үндэсний Конструктивист гэдгээрээ өрнөдийн предварительн модернизаци нийгэмд эрх баригч ангиас эхлээд энгийн хүмүүс хүртэл нийтлэг байдлыг бус бие биенийхээ соёлын ялгааг онцгойлон анхаарч үздэг. Соёлын ялгаа нь улс төрийн засаглалын хууль ёсны байдлыг өгдөг. Орчин үеийн нийгмийг аж үйлдвэржүүлэх замаар үүссэн хөдөлмөрийн хөдөлгөөн, тогтворгүй байдал, хурдацтай өөрчлөгдөж буй хөдөлмөрийн хуваагдал хүртэл хүмүүс соёлын ижилсэх байдлыг шаардаж, хүмүүсийн янз бүрийн бүлэгт анх үүссэн "бүдүүлэг соёл" аажмаар "өндөр түвшингийн соёл" -оор солигдов. Энэхүү "өндөр түвшний соёл" нь хувь хүний бус агуулга, тухайлбал нийтлэг хэл, нийтлэг бичиг үсэг, нарийн илэрхийлэл, техникийн шинж чанар гэх мэтийг агуулдаг. Геллнер соёлын хувьд нэгэн төрлийн бүлгүүдийг байгуулах нь үндсэрхэг үзлийн замаар явагддаг гэж үзэж байгаа бөгөөд "үндсэрхэг үзлийн эрин үе бол зөвхөн энэ эсвэл тухайн үндэстний сэрэх, улс төрийн өөрийгөө илэрхийлэх нийлбэр биш юм. Энэ бол нийт нийгэм юм. Нөхцөл байдал нь нэгдмэл, ижил төстэй, төвлөрсөн өндөр түвшний соёлыг бий болгоход хүргэдэг бөгөөд ийм нөхцөл байдал нь цөөн тооны элитүүдэд бус бүхэл бүтэн нийгмийн хүн амд хүрэхэд ийм нөхцөл байдал үүсдэг. Боловсролын үүднээс сайтар тодорхойлогдсон, соёлын нэгдмэл нэгдэл нь хүмүүсийг сайн дураараа, ихэвчлэн урам зоригоор нь тодорхойлдог онцгой өвөрмөц зохион байгуулалтын нэгжийг бүрдүүлдэг. Өнөө үед энэ соёлын хэсэг нь улс төрийн хууль ёсны байгалийн эх үүсвэр болж байх шиг байна. Товчхондоо Геллнер "үндсэрхэг үзэлтнүүд нь үндэстэн бий болгосон бөгөөд эсрэг замаар биш" гэж үздэг. Антони Гидденс үндэстнийг "тодорхой хил хязгаартай нутаг дэвсгэр", "засаг захиргааны нэгдсэн байгууллагатай" холбож үздэг; Карл Дойчс товч бөгөөд хүчирхэг байдлаар: "Үндэстэн бол төр улстай хүмүүс "гэжээ. Улс төржсөн үндэстний тодорхойлолт, угсаатны зүй, антропологи болон бусад салбараас үл хамааран эрт дээр үеэс тогтсон олон үндэстний орны талаар илүү их мэдлэгтэй эрдэмтэн судлаачид үндэстнийг соёлын үүднээс ойлгож, түүнийг "соёлын үүднээс" тодорхойлох хандлагатай байдаг. Жишээлбэл, Гросс: "Үндэстэн эсвэл угсаатны бүлэг нь нийтлэг соёл, үнэт зүйл, тогтолцоо, зан заншил, амьдралын хэв маягийг эрхэмлэдэг, ажиглагдаж болохоор буй цогц юм" гэжээ. Ватсон: "Үндэстэн бол тодорхой бүлэг хүмүүсийн хамтын нийгэмлэг юм. Түүний гишүүд эв нэгдлийн үзэл баримтлалд тулгуурладаг, нийтлэг соёл, үндэсний ухамсар хоорондоо холбоотой байдаг" гэжээ. Би "Этнос – символизм" урсгалын үндэстний тухай онолын төлөөлөгч Антони Смитийн талаар илүү их үнэлдэг. Түүний үндэстний тухай үндсэн үзэл бодол нь: 1. Үндэстний үндэс суурь нь угсаатныбүлгүүдийн нэгдэл (угсаатны эсвэл угсаатны бүлгийн), өөрөөр хэлбэл "үндэстний угсаатны цөм нь үндэстний онцлог шинж чанар, түүний хил хязгаарыг бүрдүүлдэг". 2. Үндэстний бүлгүүдийн чухал бүрэлдэхүүн хэсэг нь угсаатны гарал үүслийн тухай домог, угсаатны бүс нутгийн бэлгэдэл гэх мэт соёлын хүчин зүйлүүд байдаг. Учир нь" угсаатнууд нь удамшлын удам дамждаггүй, харин тухайн бүлгийн соёлын хувь хүн хэвээр үлдэх замаар дамждаг. Мэдрэмж, хуваалцсан дурсамж, нийтлэг хувь заяа үргэлжлэх болно, өөрөөр хэлбэл угсаатнууд нь янз бүрийн домог, дурсамж, тэмдэг, үнэт зүйлсэд агуулагдах соёлын ойр дотно харилцааны хүрээнд үргэлжилсээр байна. 3. Үндэстнийг судлах нь түүх соёлын урт үеэс эхлэх ёстой бөгөөд угсаатнууд нь урт түүх, соёлын үндэс суурьтай байдаг. Смит: "Хэрэв бид орчин үеийн үндэстнүүдийн хүч чадал, үндсэрхэг үзлийг хүчирхэгжүүлж, тэдний үүслийг ойлгуулахыг хүсч байвал урт хугацааны туршид янз бүрийн үндэстнүүдийн гарал үүсэл, тэдгээрийн цаашдын чиглэлийг судлах ёстой." 4. Орчин үеийн үндэстнүүд дээд анги, дунд ба доод давхаргыг босоо угсаатануудыг төлөөлдөг хэвтээ угсаатануудыг тасралтгүй иргэншил, улс төржүүлэх үйл явцад гаргадаг. Энэ нь "хөдөлмөрийн хуваагдал, нутаг дэвсгэрийн тогтцол, гишүүн тус бүрийн хуваалцсан эрх, үүргийн тэгш эрх байдлыг бодитой ухамсарлахгүйгээр орчин үеийн үндэстэн болохыг хүсдэг ямар ч угсаатны бүлэг зорилгоо биелүүлж чадахгүй" гэсэн үг юм. 5. Үндэстний цөм нь урт удаан түүх соёлын үндэс суурь бүхий угсаатны бүлэглэл учраас түүний урт түүх нь орчин үеийн бүтээгдхүүн биш бөгөөд үндэстэн, үндсэрхэг үзлийн оршин тогтнохын үргэлжлэх болно. Энтони Смит эртний болон орчин үеийн үндэстнүүдийг улс төрийн үндэстэн, соёлын үндэстэн болгон дахин тодорхойлохын тулд өмнөх үеийнхний хийсэн судалгааны ололт амжилтыг шалгаж, улс төрийн үндэстнийг "nation" гэж нэрлэдэг гэж тодорхойлсон. Нийтлэг домог, ой санамжтай, олон нийтийн нийтлэг соёл, тогтсон эх орон, эдийн засгийн эв нэгдэл, бүх гишүүд ижил эрх, үүрэгтэй байдаг хүн төрөлхтний суурьшлын хэлбэр нь "соёлын үндэстэн" гэж нэрлэдэг үүнийг бас угсаатны бүлэг гэдэг бөгөөд "нийтлэг өвөг дээдсийн домог, түүхэн ой санамж бүхий соёлын элементэй, түүхэн нутаг дэвсгэртэй тодорхой холбоо бүхий тодорхой эв нэгдэлтэй (дор хаяж элит түвшинд)" популяцийг хэлнэ.
Хэдийгээр үндэстэн ба угсаатны бүлэг түүхэнд үүссэн ч энэ хоёрын ялгаа маш тодорхой харагдаж байна. Мөн чанарын хувьд угсаатны бүлэг соёлын мөн чанарыг онцолдог бол үндэстэн нь улс төрийн мөн чанарыг онцолдог. Угсаатны бүлгийн үндсэн шинж чанар нь түүний соёлын шинж чанар бөгөөд аль ч эрдэмтдийн тодорхойлолт нь үүнтэй санал нийлэх юм. Тиймээс миний бие угсаатны бүлэг нь соёлын тодорхой элементүүдийг хүлээн зөвшөөрч, ухамсартай, соёлын онцлог шинж чанараа тодруулж байдаг нийгмийн нэгдэл гэж үздэг. Хэдийгээр үндэстэн нь соёлын шинжтэй боловч энэ нь түүний хамгийн чухал үндсэн шинж чанар биш юм.Гэхдээ зарим угсаатны бүлэг нь өвөрмөц соёлын шинж чанаргүй ч гэсэн тэд үндэснийхээ ухамсрыг эзэмшсэн хэвээр байгаа тул үндэстэн гэж тодорхойлогддог юм. Үндэстэн улс төрийн шинж чанараа онцлон тэмдэглэдэг. Учир нь: Нэгдүгээрт, овог аймгаас үндэстэн хүртэл хөгжих түүхэн үйл явцад төр нь үндэстний эх юм. Энгельс хэлэхдээ "Улс орныг байгуулах анхны оролдлого нь овгийн холбоог устгах явдал байв. Арга нь овог тус бүрийн гишүүдийг давуу эрх ба эрх ашиггүй хүмүүст хувааж, эрх ашиггүй хүмүүсийг бие биенийхээ эсрэг байр суурьтай болгохын тулд ажил мэргэжлээрээ нь хоёр төрөлд хуваах явдал байв" гэжээ. Иймээс төр үүсэхэд үндэстэн бүрэлдэн тогтоход нөлөөлсөн хамгийн том нөлөө нь овгийн тогтолцоог бүрэн устгах явдал юм. Үндэстэн ястан, овог аймаг, бусад овог аймгуудын хоорондох хамгийн чухал ялгаа нь хуучин газарзүйн харилцаанд суурилсан, сүүлчийнх нь цусны харилцаанд үндэслэсэн байдаг тул улс орны үүссэн байдал нь цусны харилцааг газарзүйн харилцаанд хувиргах ажлыг дуусгасан явдал юм. Ердийн нөхцөлд анхны улсууд нь хэл, бичгийг нэгтгэж, хүмүүсийн эдийн засгийн харилцааг бэхжүүлэхийн тулд захиргааны арга хэрэгслийг ашиглах ёстой.
Үндэстэн ястны хоорондын зааг хаана байдаг вэ? Үндэстэн ястнуудын хоорондын хил заагийг тогтоохдоо бид юу ашигладах тухай бол антропологи ба угсаатны зүйн салбаруудын нэг чухал сэдэв юм. 1975 онд АНУ-ын Харвардын их сургуулийн хоёр профессор Н.Глейзер, Д.П.Монихан нар зарим эрдэмтдийн хэлэлцүүлгийг зохиол дээрээ нэгтгэн, угсаатныг тодорхойлохдоо үндэстэн гэж тодорхойлсон нь илүү том соёлыг илэрхийлдэг бөгөөд нийгмийн тогтолцоонд өөрийн гэсэн соёлын шинж чанар бүхий бүлэг, хамгийн онцлох шинж чанар нь энэ бүлгийн шашин, хэл шинжлэл, заншлын шинж чанар, түүнчлэн гишүүд эсвэл өвөг дээдсийнхээгарал үүсэл, бие махбодь, үндэс угсаа, газарзүйн шинж чанаруудыг хуваалцаж буй юм. Энэхүү тодорхойлолт нь угсаатны бүлгийн соёлын болон нийгмийн хүчин зүйлийг харгалзан үздэг бөгөөд угсаатны бүлгийн хүрээ ч өргөжсөн байна. Кувейтийн Мухаммед Хаддадны тодорхойлт нь угсаатны бүлгийн өргөн тодорхойлолтын төлөөлөл бөгөөд нийгэмд өвөрмөц ухамсартайбүрддэг өвөрмөц хүчин зүйлийн бүлгүүдийг хэлдэг. Энэ бол бие махбодийн болон соёлын онцлогоос шалтгаалан нийгмийн бусад бүлгээс ялгардаг хүмүүсийн нэгдэл гэж хэлж болно. Ялгаатай наних чадварын байдал, эрх мэдлийн ялгавартай байдал ба бүлгийн ухамсарласан байдал нь угсаатны бүлгүүдийн үндсэн гурван шинж чанар гэж Мухаммед Хаддад үздэг. Шибуя Куангийн 1965 онд санал болгосон угсаатны бүлгийн тодорхойлолт нь "бодит эсвэл зохиомол нийтлэг өвөг дээдэстэй байдаг тул өөрсдийгөө нэг үндэстэн гэж үздэг бөгөөд бусад хүмүүс ч нэг үндэстэн гэж үздэг хүмүүсийг хэлнэ гэжээ." Энэ утгаараа угсаатны бүлгүүд нийтлэг соёлын уламжлалтай, ижил төстэй хэл ба үүнтэй төстэй амьдралын хэв маягтай байдаг. Энэхүү тодорхойлолтыг энгийн шинж чанараараа олон эрдэмтэд хүлээн зөвшөөрсөн байдаг."Кэмбрижийн нэвтэрхий толь бичиг" -д угсаатны бүлгийн тодорхойлолт нь дараах байдалтай байна: "Нийгэмд хүн амын нэг хэсэг, тэд (бодит эсвэл зохиомол) нийтлэг удамшил, нийтлэг хандлага, зан байдал, нийтлэг соёл, шинж тэмдгүүдтэй байдаг тусгай бүлгүүдийг хэлнэ" гэжээ. "Антропологийн Макмиллан толь бичиг" -ийн тодорхойлолт: "өөрсдийгөө ялгаж таних чадвартай эсвэл тэдэнтэй хамт амьдардаг эсвэл өөр бусад бүлгүүдээр ялгаж салгаж чаддаг бүлэг хүмүүсийг хэлнэ. Ялгах стандарт нь хэл, арьс өнгө, соёл ... угсаатны бүлгийн ойлголт юм. Энэ нь нийгэм, соёлын стандартыг хослуулсан бөгөөд угсаатны талаар хийсэн судалгаа нь үндэстэн хоорондын харилцан үйлчлэл, тэдгээрийг тодорхойлох соёлын болон нийгмийн нэгдлийн үйл явцыг голлон анхаарч үздэг." Энэхүү тодорхойлолтын онцлог нь угсаатны бүлгийн нийгэм, соёлын онцлогийг онцлон тэмдэглэж, интерактив явцад арьс өнгө, хэл, соёл гэх мэт бэлгэдэл нь угсаатны ялгаа, хуваагдлыг бэхжүүлдэг. Нийгмийн антропологийн салбарынхан ихэвчлэн ашигладагбол Макс Веберын тодорхойлолтыг ихэвчлэн ашигладаг: "Бүлэг нь ижил төстэй бие махбодийн хэлбэр, соёл, эсвэл шилжилт хөдөлгөөний талаархи дурсамжаас үүдэн нийтлэг удам угсаадаа субьектив итгэл үнэмшилтэй байдаг. Энэхүү итгэл үнэмшил нь харьцангуй бус олон нийтийн харилцааг үргэлжлүүлэхэд маш чухал юм. Энэ бүлгийг угсаатны бүлэг гэж нэрлэдэг." Энэ талаар Норвегийн антропологич Барт онцгой хувь нэмэр оруулсан. Бартын гол санаа нь: угсаатны бүлэг нийгмийн хувьд цогцлоогдсон боловч хүрээлэн буй орчны хязгаарлалтыг анхаарч үзэх хэрэгтэй. Угсаатны бүлгүүд соёл, нийт гишүүнчлэлээс өмнө оршин тогтнодоггүй, мөн тогтсон байдаггүй. Энэ нь угсаатны бүлгүүд санаа бодлын байнгын шинж чанартай байдаггүй гэсэн үг юм. Барт мөн судалгааны бүлгийн бие махбодийн болон үзэл суртлын талыг тусгаарлах ёсгүй гэж үзэж байгаа тул үүнийг хийснээр угсаатны бүлэг тогтвортой, нягтаршилтай байна гэж үзэх хандлага төөрөгдүүлсэн сэтгэгдэл төрүүлдэг. Тиймээс бүлгийн хил хязгаарыг анхаарч үзэх хэрэгтэй. Хожим нь Барт бичсэн байдаг: Түүний болон түүний Скандинавын хамтрагчдын бичсэн энэ ном (Бартын бичсэн "Үндэстэн ба хил хязгаар" номыг дурдсан) дараахь шалтгаанаар олны анхаарлыг их татсан юм. Үүний зөн совин зөрчсөн байдал нь хүмүүсийн яриагаар илэрхийлэгддэг ойлголт, угсаатны идэвхтнүүд ба антропологийн сурах бичгүүдийн үг хэллэгээс ялгаатай юм. Үндэстний өвөрмөц байдал нь соёл, түүхийг хуваалцах олон тооны баримтаас хамаардаггүй, гэхдээ тодорхой тохиолдол бүрийн хязгаарлагдмал жишгээс хамаардаг бөгөөд хэрвээ улс төрийн хүчин үүнийг удирдвал энэ нь гүнзгий нөлөөлнө. Бартын оруулсан чухал хувь нэмэр бол угсаатны бүлгийг судлахдаа хувцас, хоол хүнс, хэл гэх мэт хэд хэдэн объектив угсаатны шинж тэмдгүүдээр дамжуулан анхны төрлийг өөрчлөх ёстой гэдгийг онцолж хэлэхэд эдгээр агуулгын хил хязгаарыг хязгаарлах хэрэгтэй гэв. Үндэстний хил хязгаарын тухайд Барт хоёр чухал ач холбогдолтой үзэл байдаг: Нэгдүгээрт, хил хязгаар нь оршин тогтнох хэвээр байгаа боловч олон хүн, мэдээлэл энэхүү хил хязгаарыг дамжсаар байгаа; Хоёрдугаарт, эхний үзлийн дагуу бүлэг нь тусгаарлагдмал байдал байх боломжгүй, бусад ижил төстэй бүлгүүдтэй хамт харилцан оршдог. Өөрөөр хэлбэл, хил нь юу ч үгүй байхад "ямар нэг зүйлийг" бий болгож чадахгүй, харин хоёроос илүү "ямар нэг зүйл" баймааж сая тодорхойлж өгдөг. Ийм байдлаар үндэстэн ястан нь өөр өөр нэгдлүүдийг ангилах үйл явц юм. Барт нь угсаа гаралыг тулгарал, хөдөлгөөнт байдлын үүднээс ойлгодог. Бартын ойлголт нь үндэстэн ястан, үндсэрхэг үзлийн талаархи хоорондын сэтгэхүйг гүнзгийрүүлэх төдийгүй энэ хоёр чиглэлийг цөм хамарч чаддаг. Та түүнтэй санал нийлэхгүй ч түүнийг тойрч гаран үл тоомсорлож чадахгүй. Хүмүүс ба хүмүүсийн хооронд ялгаа байгаа үед хил хязгаар бий болж, энэ нь үнэндээ ангилал юм.
Үндэстнийг тодорхойлоход маш хэцүү байдаг шиг үндсэрхэг үзэлд хүлээн зөвшөөрөгдсөн тодорхойлолт өгөх нь тийм ч амар ажил биш юм! Угсаатны зүй, антропологийн урсгал бүр өөрийн онолын үүднээс тодорхойлно. Орчин үед баруунд үндсэрхэг үзлийн дөрвөн үндсэн парадигми байдаг, тухайлбал, примитивизм, мөнхийн үзэл, модернизм, Этнос - символизм (мэдээж хэрэг постмодернизм гэх мэт судалгааны бусад аргууд байж болно). Тэдгээрийн дотроос "Модернизм" ба "Этнос - символизм" нь хамгийн нөлөөтэй юм. Модернизмын Эрнест Геллнерийн хувьд үндсэрхэг үзэл бол юун түрүүнд улс төрийн болон үндэсний нэгжүүд ижил байх ёстой гэж үздэг улс төрийн зарчим юм. Товчхондоо үндсэрхэг үзэл бол улс төрийн хууль ёсны онол юм.Тэр угсаатны хил хязгаар нь улс төрийн хил хязгаарыг давахгүй байхыг шаарддаг. Ялангуяа улс оронд үндэстний хил хязгаар нь эрх мэдэл бүхий хүмүүсийг бусдаас тусгаарлах ёсгүй. Геллнерийн үзэж байгаагаар үндсэрхэг үзэл үүссэн нь капитализм үүссэнтэй холбоотой ажээ. Тэрээр нийгмийг хөдөө аж ахуйгаас өмнөх нийгмийн үе шат (эсвэл агнах, цуглуулах нийгэм гэж нэрлэдэг), хөдөө аж ахуйн нийгэмлэгийн үе шат, аж үйлдвэрийн нийгэмлэгийн үе шатанд хуваасан. Хөдөө аж ахуйн нийгэм, хөдөө аж ахуйн нийгэмд урьд өмнө үндсэрхэг үзэл байхгүй байсан, учир нь үндсэрхэг үзэл оршин тогтноход соёл ба эрх мэдэл хоёр элемент шаарддаг. Мөн хөдөө аж ахуйн нийгэм ба хөдөө аж ахуйн өмнөх нийгэмд "соёл, эрх мэдэл нь үндсэрхэг үзлийн дагуу зайлшгүй шаардлагатай түншүүд гэж хэлж болно. Хөдөө аж ахуйн эриний үндсэн нөхцөлд аль аль нь бие биедээ дургүй байдаг. "Үндсэрхэг үзэл нь зөвхөн аж үйлдвэрийн нийгэмд л бий болжээ. Тэр хэлэхдээ: "Ийм учраас манай загварт нийцүүлэн индустриализмд шилжих үе бас үндсэрхэг үзлийн үе байх ёстой. Энэ бол хүчирхийллийн эрин үе, улс төрийн хил хязгаар, соёлын хил эсвэл хоёулаа үндсэрхэг үзлийн шаардлагыг хангах үүднээс өөрчлөгдөж байгаа нь хүмүүс анх удаа мэдэрч байсан юм. ” Аж үйлдвэрийн нийгэмд үндсэрхэг үзлийг бий болгосон шалтгаан нь үндсэрхэг үзлийг бий болгох үндэс суурь, шаардлагатай нөхцөл байдгаас үүдэлтэй юм. Хөдөлмөрийн өөр өөр, байнга өөрчлөгдөж байдагтай холбоотойгоор "энэхүү эдийн засгийн үүргийн тогтолцоо, түүний байр суурь дахь хурдацтай, тасралтгүй зарим шууд, гүнзгий ач холбогдолтой үр дагавар, өөрчлөлтүүд бий болгосон". Үүний үр дагавар нь эгалитаризм ба бүх нийтийн боловсрол юм. "Энд тайлбарласан боловсрол, нийтлэг, стандартчилагдсан, ерөнхий боловсрол нь үнэхээр (Гелнерийн онцолсон) орчин үеийн нийгмийн үр дүн үйл явцад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг, нийгэмд хэрэглэгддэг өөрийгөө тунхагласан үгийн нэг хэсэг биш "гэжээ. Учир нь энэ нь аж үйлдвэрийн нийгэмд тодорхой хоёрдогч соёл, өндөр түвшний соёлыг бий болгох үндэс суурийг тавьсан юм. Өндөр түвшний соёлын үүсэл нь үндсэрхэг үзлийг бий болгох нь гарцаагүй. Тэрээр хэлэхдээ: Шинээр дэлгэрсэн өндөр түвшний соёл нь улс төрийн дэмжлэг, бэхжилтийн зайлшгүй шаардлага тулгарч байна. Өндөр түвшний соёлын ажил маш том бөгөөд хүнд хэцүү тул улс төрийн оролцоогүйгээр боломжгүй юм. Түүний үгээр: "Охид бүр нөхөртэй байх ёстой, хамгаас сайн нь өөрийнх нь нөхөр байх ёстой. Одоо өндөр түвшний соёл бүхэн улс орныг хүсч байдаг бөгөөд өөрийн гэсэн улс байх нь дээр." Бүх зэрлэг соёл нь өндөр түвшний соёл болж чаддаггүй, тэдгээр чиг хандлагагүй соёлууд тайзнаасаа арчигдах бөгөөд үндсэрхэг үзлийг бий болгохгүй юм байна.
Энтони Смит бол "Этнос - символизм" -ийн гол төлөөлөгч юм. Смит хэлэхдээ "Этнос - символизм" нь бүрэн элит чиглэсэн модернизмыг орхих аналитик шинж чанарууд, нийгэм, соёлын хэв маягийн урт хугацааны дүн шинжилгээ, үндэстэн ястан, үндсэрхэг үзлийг үндэстэн ястны хүрээнд өрнөж буй байдалд дүн шинжилгээ хийх, хамтын хүсэл тэмүүлэл, сэтгэлийн мэдрэмжийн асуудалд анхаарлаа хандуулах, үндэстэн ястан, үндэсний өвөрмөц байдлыг судлах, олон нийтийн ёс суртахууны болон сэтгэл хөдлөлийн хэмжээсүүдэд анхаарлаа хандуулах, ингэснээр хамтын соёлын өвийн залгамж чанар, өөрчлөлтийг ойлгож чадна гэж Смит үзэж байв. Үндэстэн, үндсэрхэг үзлийн өсөлт, хамтын хүсэл тэмүүлэл, экстазын асуудалд анхаарлаа төвлөрүүлж, угсаатны бүлэг, үндэсний өвөрмөц байдлыг судлах олон нийтийн, ёс суртахуун, сэтгэл хөдлөлийн хэм хэмжээнд чухал ач холбогдолтой тул хамтын соёлын өвийн залгамж чанар, өөрчлөлтийг авч чадна. Тэрээр хэдийгээр "модернизм нь орчин үеийн ертөнцийн үндэсний төрлийг өнгөрсөн үеийн хамтын соёлын өвөрмөц байдлаас ялгаж салгах нь зөв хэдий ч "эдгээр" орчин үеийн өмнөх бүлгүүд "ба" орчин үеийн ард түмэн "хоорондын хэт их завсарлага гаргахаас болгоомжлох хэрэгтэй бөгөөд Хоббесбаум шиг орчин үеийн үндэстнүүдийн хоорондын залгамж байдлыг бүү алдагдуул гэж бичжээ.
Үндсэрхэг үзлийн хамгийн сонгодог ангилал бол Ханс Коэны хоёртын хуваагдал бөгөөд 1944 онд хэвлэгдсэн "Үндсэрхэг үзлийн тухай бодол" номондоо үндсэрхэг үэзл нь хоёр төрөл байдаг бөгөөд нэг нь "Барууны "Сайн", нөгөө нь "барууны бус" ба "муу" үндсэрхэг үзэл байдаг бөгөөд хожим эрдэмтэд энэхүү хослолыг үргэлжлүүлж, иргэний үндсэрхэг үзэл, либерал үндсэрхэг үзэл буюу үндсэн хуулийн үндсэрхэг үзэл ба угсаатны үндэстний үзэл гэж хуваасан байна.Чухамдаа 19-р зууны дунд үеэс Америкийн улс төрч Уильям Коллинз Уитни үндсэрхэг үзлийг АНУ шиг нээлттэй үндсэрхэг үзэл ба Герман, Орос зэрэг орон нутагт төвлөрсөн үндсэрхэг үзэл гэж хуваасан байна; Э.Б. Хаас Хувьсгалт үндсэрхэг үзэл ба зохицолт үндсэрхэг үзэл хэмээн хооронд нь ялгаж үздэг; Энтони Смит нутаг дэвсгэрийн үндсэрхэг үзэл ба угсаатны үндсэрхэг үзлийг хооронд нь ялгаж, иргэний үндсэрхэг үзлийг улс төрийн үнэт зүйлд нутагшуулсан үндсэрхэг үзлийн өргөтгөл болгон авч үздэг; Хоббесбаум мөн Хоёртын хуваагдалыг баримталж 1830-1870 онуудын үндсэрхэг үзлийг "улс төрийн үндсэрхэг үзэл" гэж нэрлэдэг бол 1870-1914 оны үндсэрхэг үзлийг "угсаатны үндсэрхэг үзэл" буюу "хэлний үндсэрхэг үзэл" гэж нэрлэдэг бөгөөд өмнөх үе нь тодорхой босготой ба эв нэгдлийг идэвхтэй эрэлхийлдэг. Иргэний үндсэрхэг үзэл нь иргэдийн нийтлэг хууль, институцийн соёлд үндэслэсэн үндэстний улс төрийн эрх, үүрэг, итгэл үнэмшил, гэгээрэлээс үүдэлтэй үзэл санааг онцлон тэмдэглэв; Иргэний үндсэрхэг үзэлтнүүд улс орны бүх иргэдийн хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг эрхэмлэдэг, эсэргүүцдэггүй, тус улсад угсаатны олон янз байдалын эсэргүүцдэггүй. Угсаатны үндсэрхэг үзлийг нийтлэг өвөг дээдэс, хэл яриа, итгэл үнэмшил болон бусад зүйлийг багтаасан нийтлэг өв уламжлалаар тодорхойлдог. Угсаатны үндсэрхэг үзэл нь үндэстэн бүр өөрсдийн хувь заяагаа сонгох эрхтэй, эсвэл одоогийн нийгмийн тогтолцооноос хараат бус байх, эсвэл тусгаар тогтнол, ижил хүмүүсийн нэгдмэл байдлыг хангах төрийн шаардлагыг давах эрхтэй гэж үздэг. Ерөнхийдөө угсаатны үндсэрхэг үзэл нь явцуу, онцгой шинжтэй байхад иргэний үндсэрхэг үзлийг дэвшилтэт, хүртээмжтэй гэж үздэг. Иргэний үндсэрхэг үзэл нь үндэс угсаа, угсаатны үндсэрхэг үзэл нь цусан дээр суурилсан үндэстэн гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх хандлагатай байдаг боловч иргэний үндсэрхэг үзэл нь бас ямар нэг ксенофобик үзэлтэй байж болно. Жишээлбэл иргэний эрхээ олж авах нь олон үндэстний соёлыг олон нийтийн соёлд нэгтгэх, үндэстний онцлог шинж чанарыг салгаснаар ихэвчлэн бий болдог. Америкийн Нэгдсэн Улс бол иргэний үндсэрхэг үзлийн хамгийн ердийн төлөөлөгч бөгөөд Израиль улс нь өнөөг хүртэл үндэстний үндсэрхэг үзэлд үндэслэсэн байдаг. 1992 онд санамсаргүй тусгаар тогтносон Казахстан цус, үндэс угсаа, соёл дээр үндэслэсэн угсааты үзэл амжилттай хэрэгжүүлж байна. Дэлхийн улс орнуудаас Казахстан руу буцаж ирсэн казах иргэдийн шилжилт хөдөлгөөн нь тухайн орны хүн ам зүйн бүтцийг өөрчилж, Казахстан улс өөрчлөгдөж жинхэнэ казах үндэсний улс болов! Иргэний үндсэрхэг үзлээр үндэстэнг тодорхойлохдоо өөрсдийгөө нэг улсад харьяалагддаг гэдгээ хүлээн зөвшөөрч, улс төрийн хүчийг бие биетэйгээ хуваалцаж, ижил төстэй улс төрийн процедурыг дэмждэг бүлэг хүмүүс. Иргэний үндсэрхэг үзлийн зарчмын дагуу үндэстний суурь нь гишүүн бүрийн арьс өнгө, үндэс угсаа гарал үүсэл нэг биш байв ч харин үүний оронд үндэстэн бол гол идент буюу угсаатан, арьс өнгөтэй холбоогүй улс төрийн нэгдэл юм. Угсаатны бүлэг, угсаатны үгний англи хэлийн орчуулга нь "Ethnic" гэсэн үг юм. Энтони Смит угсаатныг дараах байдлаар тодорхойлдог: "нийтлэг өвөг дээдсийн домог, түүхийн ой санамжтай, соёлын хамтын бүрэлдэхүүнтэй, түүхийн газар нутагтай тодорхой холбоотой, тодорхой эв нэгдэлтэй(наад зах нь элит түвшинд) хүн амын нэгж гэж нэрлэжээ." Азутш Виши нь угсаатныг нарийн утгаар нь арьс өнгө, хэлний бүлэг гэж ойлгож болно; өргөн утгаар угсаатан нь арьс өнгө, хэл, шашин шүтлэг, овог аймаг, анги давхарга шинж чанаруудтай бүлэг юм. Угсаатны үндсэрхэг үзэл нь соёлын хүрээнд соёлын өвөрмөц байдал, харьяалагдах мэдрэмжийг онцолж өгдөг бөгөөд тодорхой бүлгийн сэтгэлзүйн эрмэлзэл, алсын хараа юм. Улс төрийн үүднээс авч үзвэл угсаатны үндсэрхэг үзэл нь "манай үндэстнээр төв болгох" гэсэн үндэсний улс төрийн хэт үндсэрхэг хандлагаар хандах бөгөөд энэ нь бусад үндэстнийг эзлэн авах, захирах, нэгтгэж хүчтэй үндэстэн эсвэл давамгайх үндэстэн болох сонирхол агуулах байна, эсвэл энэ нь бас "нэг үндэстэн, нэг улс" хэмээх улс төрийн үзэл санааг эрэлхийлж, олон үндэстний орноос тусгаарлахыг чармайхыг хэлнэ.
Улс төрийн үндэстэн бүрийн хамгийн том зорилго бол үндэстэн, улсыг нэгтгэдэг үндэстний улс байгуулах явдал юм. Төр "State" ба үндэстэн "Nation" гэсэн англи хэл дээрх үгсийн утга нь хоорондоо давхцдаг тул тэдгээрийг хатуу утгаар биш хооронд нь сольж ашигладаг байна. Улс үндэстэн, үндсэрхэг үзлийг ойлгохын тулд үүнийг бүдүүлэгээр ойлгож болохгүй тул та эдгээр хоёр ойлголтыг нарийн тодорхойлж, сайтар ялгаж үзэх хэрэгтэй. Маркс Веберийн орчин үеийн төр улсын сонгодог тодорхойлолтоор "төр" гэдэг нь "тодорхой нутаг дэвсгэрт хүчирхийллийг хууль ёсоор монополь эзэмшиж ашигладаг хүмүүсийн нэгдэл юм. Энэхүү ойлголт хэт хийсвэр бөгөөд үүнийг "төр улс" нь нийгэмд тодорхой бүс нутагт дэг журам, шударга ёс, нийгмийн халамж, үндэсний батлан хамгаалах чиглэлээр зохион байгуулалттай тодорхой зохицуулалтыг бий болгосон гэж тодорхойлж болно. Энэхүү ойлголтоос харахад орчин үеийн “төр” нь тодорхой улс төрийн байгууллага, хууль эрх зүйн хамтын нэгдэл болохыг тод харуулав. Энэ нь улс орны эрх мэдэл улс орны нутаг дэвсгэрт босоо байдлаар нэвтрэн орж байгааг илтгэнэ.Тийм учраас нэг талаас ард түмэн бол эрх мэдлийн хамгийн дээд эх үүсвэр буюу хамгийн дээд эрх мэдэлтэй байдаг, төр нь ард түмний бүрэн эрхт байдлыг тээгч бөгөөд иргэдийн үнэнч байдал, дэмжлэгийг шаарддаг. Нөгөө талаар иргэний хүлээн зөвшөөрөл бол үндэсний хууль ёсны байдлын эцсийн эх үүсвэр гэдгийг онцлон тэмдэглэв. Төр нь тэгш төрийн бодлогыг хэрэгжүүлснээр тэгш иргэншлийг бий болгох шаардлагатай. Англиар үндэстэн гэдэг үг нь латин үгнээс гаралтай бөгөөд "nasci" төрөх гэсэн утгатай бөгөөд анх нэг л газар төрсөн хүмүүсийг заасан байдаг. Тасралтгүй хувьслын дараа "Үндэстэн" -ийг "нийтлэг бүс нутаг, нийтлэг соёл, нийтлэг түүхтэй, нийтлэг ирээдүй, бие даасан байдлыг шаарддаг ухамсартай бүлэг" гэж тодорхойлж болно. Энэ тодорхойлолтоос харахад "Үндэстэн" гэдэг нь хувь хүнээс бүрдсэн хувь хүмүүсийн цуглуулга гэж харж болох боловч энэ хамтын субьект нь зарим шинж чанарыг хуваалцахыг шаарддаг бөгөөд үндэсний ухамсартай байдаг, эв нэгдэлтэй ба эдгээр эв нэгдэлд хүрэхийн тулд нэг талаас үндэстнийг нэгтгэхийн тулд нийтлэг холбоо байх ёстой, эсвэл цус, ген, физиологийн хүчин зүйлүүд, шашин шүтлэг, соёл гэх мэт түүхэн хүчин зүйлүүд эсвэл үндсэн хууль, тунхаглал гэх мэт улс төрийн хүчин зүйлүүд байгааг онцлон тэмдэглэв. Нэгдмэл хүчин зүйлүүд нь үндсэрхэг үзлийн янз бүрийн салбаруудын хоорондын ялгааг бий болгосон бөгөөд нөгөө талаар үндэстэн бол өөрийгөө улс төрийн болон бодлогын бодит байдал, өдөр тутмын амьдралын харилцан үйлчлэлээс хамаардаг өөрийгөө ухамсарлах чадвар, үндэсний сэрэл юм. Зөв зохистой хэрэгжүүлсэн бодлого, өөр өөр гарал үүсэлтэй хүмүүсийг нийтлэг сэтгэлзүйн танин мэдэхүй, нийтлэг үндэсний өвөрмөц хэлбэрийг бий болгож, улс төр, бодлогын зохисгүй байдал нь тухайн улс дахь үндэсний хуваагдал, салан тусгаарлах ухамсарыг өдөөж болно. Дээр дурдсанаар үндэстнийг хэрхэн таних гэсэн хоёр парадигм болох примиордиализм ба конструктивизм нь хоёулаа ойлгомжтой бөгөөд үндэстэн, үндсэрхэг үзлийг өөр өөр өнцөгөөс харуулсан болно. Улс төрийн хүчийг доороос нь нэвтрүүлж, үндэстэн нь улс төрийн байгууллагын дор хэвтээ холболтыг онцолж, үндэстэн төр улс энэ хоёрын хослол уялдаа үүссэн байна. Орчин үеийн төрийн давамгайлсан хэлбэр нь үндэстэн, үндсэрхэг үзэл нь үндэстний төрийг баталгаажуулах үзэл суртлын үндэс суурь болсон явдал юм. Маркс"идеал хэлбэр" гэсэн ойлголтын дагуу тодорхойлогдсон үндэстний гэж нэрлэгдэх улс нь улс төрийн нэгж ба үндэстний нэгж хоорондын тохирсон нэгдмэл улсыг зааж байгаа юм. Ихэнх тохиолдолд улс төрийн нэгжийг төр гэж нэрлэгддэг тул үүнийг хялбаршуулахын тулд тухайн улсын хүмүүс нэг л үндэстэнд харьяалагддаг, нэг л үндэстний хүмүүс бие даасан улс боллоо гэсэн үг юм. Орчин үеийн төр улс нь хүний гараар бүтээгдсэн зохиомол зүйл, нийгмийн гэрээний бүтээгдэхүүн, хууль эрх зүйн хамтын нэгдэл болох бөгөөд үндэстэн бол сэтгэлзүйн байдал ба өөрийгөө танин мэдэх чадвартай, бодит байдал дээр үндэстний улс тасралтгүй бүтээн байгуулагдаж тохируулгын шатандаа явж байдаг. Эхлээд улс үүссэн бол дараа нь төр нь үндэсний олон нийтийн ухамсарыг бий болгохыг дэмждэг, энэ нь улсын үндэстний үүсэх үйл явц, хэрэв үндэстэн нь түрүүлж үүссэн юм бол үндэстэн нь бие даасан улс байгуулахыг эрэлхийлэх гол нэгдэл болох юм байна. Энэ нь үндэстэнээс улс үүсгэх явц болно. Өмнөх хэсэг нь конструктивизмын шинж чанарыг тусгасан бол нөгөөх нь примитивизмын шинж чанарыг илтгэдэг. Монгол Улс бол үндэстний суурийн дээр байгуулагдсан тусгаар улс бөгөөд примитивизм шинж чанар давамгайлсан байдаг ба монгол үндэстний бүтээн байгуулалтын үйл явцад иргэний үндэсрэхэг үзэл нь нэмэгдэн бэхжүүлэхийг анзаарахгүй үл болно. Геллерийн алдарт тодорхойлолт, үндсэрхэг үзлийг "улс төрийн нэгжүүд ба үндэстний нэгжүүд нь тохирсон байх ёстой гэж үздэг улс төрийн зарчим" юм. Энэхүү зарчмын цаашдын тайлбар нь үндсэрхэг үзэл нь нийтлэг үнэт зүйл, хамтын соёл, хуваалцсан түүх гэх мэт олон үндэстнүүдийн нэгдэл гэдгээ тодорхойлдог сэтгэл хөдлөл бөгөөд дараа нь энэ сэтгэл хөдлөлөөр улс үндэстний нийтлэг хувь тавиланг шийдэх хүсэл эрмэлзэл юм. Энд тайлбарлах хэрэгтэй байгаа зүйл бол үндсэрхэг үзэл нь улс төрийн нэгдэл, үндэсний нэгдмэл байдал нь үндэстнийг удамшлын нэгдэл бүхий объектив оршин тогтнохыг хэлдэггүй, үндэстэн ямагт хөгжиж, тохируулагддаг гэсэн үг юм. Өөрөөр бол энэ нь өөр өөр үндэстнүүд нэг үндэстэн болж нэгдэхийг тайлбарлах боломжгүй юм ба нэг үндэстэн буюу угсаа гарвал нэгтэй боловч салан тусгаарлах үзлийг бий болох эсвэл бүр шинэ үндэсний өвөрмөц хэлбэрийг бий болгох, үүнээс гадна улс төрийн нэгдэл ба үндэстний нэгдэл нэгдмэл байгаа ч заавал бие даасан төр байх албагүй, бусад төрлийн улс төрийн нэгж бас байж болно, үгүй бол нэг улсад ондоо үндэстнүүдийн нэгжүүдийн өөртөө засах оршиж байхыг тайлбарлах боломжгүй болноо.
Орчин үед үндэстэн, үндэстний улс, үндсэрхэг үзэл нь салшгүй үзэгдэл болсон юм байна. Өнөө үед хаант засаглалтай цөөн хэдэн улс, цөөн хэдэн овог аймгийг эс тооцвол үндэстний улсууд нь өнөөгийн дэлхийн төрийн гол хэлбэр болсон бөгөөд АНУ, Францад ч, хуучин Зөвлөлт Холбоот Улсын хувьд ч өөр өөр үндэстний улсуудын холбоо байсан ба үндэстний улсын нэг хувилбар юм, Европын Холбоо нь ч гэсэн пост үндэстний нэрээр үндэстний улсуудын хувилбар болох бөгөөд үүний цаана Европын үндсэрхэг үзэл агуулагдаж байна. Үндсэрхэг үзлийг судалдаг эрдэмтдийн дийлэнх олонх нь үндсэрхэг үзэл бол харьцангуй саяхан гарсан үзэгдэл, хүн төрөлхтний хэдэн зуун жилийн түүхэн бүтээл гэдэгтэй санал нэгддэг. Үндсэрхэг үзэл ба одоочлох байдалтай бие биенээ дагалддаг гэж хэлж болно. Үндэсний үзэл бол орчин үеийн амьдралын хэв шинж юм. Үндсэрхэг үзэл ба одоочлох хоорондын уялдаа холбоог тодорхой ойлгохын тулд эхлээд орчин үе, одоочлох гэж юу вэ гэдгийг хариулах хэрэгтэй. Одоочлох байдал бол орчин үеийн нийгмийн шинж чанар, илэрхийлэл бөгөөд одоочлох байдлыг орчин үеийн нийгмийн шинж чанараас ойлгох ёстой. Ер нь нийгмийн одоочлох байдал нь улс төр, эдийн засаг, нийгэм, соёл гэсэн дөрвөн чиглэлээр одоочлох төрхөө илэрхийлдэг. Нэгдүгээрт, улс төрийн түвшинд үүнийг сонгодог эрин үе ба дундад зууны үеэс ялгаж харвал одоочилсон нийгэм нь улс төрийн үзэл баримтлалтай байх ёстой бөгөөд сүм ба төрийг тусгаарлах хэрэгтэй. Ингэснээр "Бурханы хяналт бурхандаа, Цезарийн хяналт Цезарт хамааруулах", одоочилсон нийгэм нь төр нь хэрэгсэл болсон гэсэн ойлголт байх ёстой. Төр бол хүний гараар бүтээгдсэн зүйл бөгөөд нийгмийн гэрээний бүтээгдэхүүн юм. Төрийн утга учир, үнэ цэнэ нь хүмүүст цус, тэнгэр гэхээсээ илүү олон нийтийн дэг журам, аюулгүй байдал, шударга ёс гэх мэт нийтийн бараа бүтээгдэхүүнээр хангах явдал оршдог бөгөөд энэ нь төрийн хүслийг хэрэгжүүлдэг засгийн газрын эрх мэдлийн үндэс болсон юм. Алдарт тусгаар тогтнол (Popular Sovereignty) нь орчин үеийн үндэстнүүдийн ариун зарчим болжээ. Хоёрдугаарт, эдийн засгийн түвшинд одоочилсон нийгэм нь урт хугацааны тогтвортой эдийн засгийн өсөлтийг хангах, нийгмийн эдийн засгийн хөгжил, эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлтийг ухамсарлах, өөрөөр хэлбэл орчин үеийн хөгжлийг түгээн дэлгэрүүлэх, аж үйлдвэржилт, хотжилт, мэдээлэлжилт болон хөгжлийн бусад талуудыг хөгжүүлсэн байна. Эдийн засгийн түвшинд одоочлогдсон байдал хамгийн тод томруун бөгөөд гайхамшигт ололт амжилт үзүүлээд байх ба улс төрийн шинэчлэлтэд хараахан хүрээгүй байгаа орнууд ч эдийн засгийн түвшинг шинэчлэх тал дээр маш эерэг хандлагатай байгаагаа харуулж байна. Гуравдугаарт, нийгмийн түвшинг хүмүүс нийгмийг хэрхэн яаж бүрдүүлж байгаагаас, өөрөөр хэлбэл нийгмийн хэвтээ зохион байгуулах зарчим, тогтолцоог тусгасан байдаг. Хүний нийгэм нийгмийн давхаргажилттай байх бөгөөд одоочилсон нийгмийн нийгмийн давхрага нь уламжлалт нийгмийн цус, анги давхрага, овог аймаг, гарал үүсэл нь давхаргын суурь болох ёсгүй байдаг бөгөөд боловсрол, эд баялаг, чадвар, хичээл зүтгэл гэх мэт нь давхаргын суурь байх ёстой, Одоочилсон нийгэм нь нээлттэй нийгмийн ангийн бүтэцтэй байдаг бөгөөд хувь хүний хичээл зүтгэл, шаргуу хөдөлмөрөөр нийгмийн хэвтээ ба босоо аль алинд нь хүрэх боломжтой. Дөрөвдүгээрт, соёлын түвшин. Уламжлалт хүмүүс амьдралын цар хүрээ хязгаарлагдмал байдлаас үүдэн танилын нийгэмд амьдардаг бөгөөд орон нутгийн явцуу ухамсар, мунхаг улс төр, соёлын үзэл баримтлалыг бий болгодог. Одоочилсон нийгэм улс төр, эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх замаар хувь хүний харилцааны радиусыг өргөжүүлж, танилын нийгэмгээс танилгүй нийгэм рүү шилжин орон хүмүүс хоорондын харилцааны шинэ журам төдийгүй шинэ мэргэжлийн ёс зүй, олон нийтийн ёс зүйн шинэ дүрмүүд, мөн шинэ танин мэдэхүйн чиг баримжаа, шинэ үндэсний үзэл баримтлалыг багтаасан соёлын шинэ ойлголтыг бий болгох ёстой.
Үндэстний улс нь урьд өмнөх үеийн хэлбэрүүдээс шинж чанар, агуулгаараа маш олон ялгаатай байдаг. Эдгээр ялгаа нь үндэстний улсын шинж чанар, давуу талыг бүрдүүлдэг: энэ нь үндэстнийг улс төрийн нэгдэлийн үндэс болгон ашигладаг бөгөөд байгалийн дотоод эв нэгдэлтэй, тодорхой газар нутагт хамгийн дээд эрх мэдэлтэй, төрийн хүчирхийллийн машиныг монополь болгодог. Үндэстэн нь улс орондоо хамгийн бага дэмжлэг, үнэнч байхын үр дүнд үндэстэн нь хууль ёсны байх ёстой бөгөөд энэ нь улс гүрний тусгаар тогтнолын зарчмыг өвлөн авч хадгалан үлддэг , бие даасан тусгаар тогтнолтой улс төрийн хэсэг юм. Үндэстний улсууд төрөлхийн орчин үеийн шинж чанаруудтай байдаггүй. Баруун Европт үндэстний улс анх байгуулагдсан, дараа нь Америк, Далайн орнууд, тэгээд дэлхийд өргөжин тэлэхээс үл хамааран орчин үеийн үндэстний улс байгуулах нь урт удаан хугацааны түүхэн үйл явц бөгөөд үүнд төрийн байгуулалт, үндэстний бүтээн байгуулалтын хоёр тал орно. Төрийн ба үндэстний бүтээн байгуулалтын хоёр тал харилцан адилгүй бөгөөд хоорондоо нягт уялдаатай байдаг. Төрийн бүтээн байгуулалт нь үндэстний улс төрийн тогтолцооны бүтээн байгуулалтын эргэн тойронд эргэлдэж, түүний мөн чанар нь энэхүү тогтолцоог шинэчлэх, дэвшүүлэх явдал юм. Төрийн бүтээн байгуулалтын нийтлэг байдал нь нэгдүгээрт, төрийн бүтээн байгуулалт нь төрийн эрх мэдэлтэй (засаг захиргааны эрх мэдэл, улс төрийн хүч, төрийн эрх мэдэл гэх мэт) хоорондоо нягт уялдаатай байдаг бөгөөд төрийн эрх мэдэл нь төрийн бүтээн байгуулалтад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг хүчин юм. Эдгээр хүчнүүдийн нөлөөгөөр (нэг буюу хэд хэдэн) төрийн бүтээн байгуулалтыг үнэхээр эхлүүлэх, сурталчлах, хэрэгжүүлэх боломжтой байдаг, хоёрдугаарт, төрийн байгуулалтын объект нь улс орны улс төрийн тогтолцоо юм. Энэхүү улс төрийн тогтолцоонд гол төлөв улс орны засаг захиргааны системийн тохиргоо, улс төрийн байгууллагын бүтэц, хууль эрх зүйн тогтолцооны хүрээ гэх мэт орно. Эдгээр агуулга нь үндэстний улс төрийн хүчийг үр дүнтэй ажиллуулах үйлчилгээ үзүүлдэг бөгөөд эцэст нь үндэстний улс төрийн хүчийг бүхэлд нь үр дүнтэй хэрэгжүүлэх системийн орчныг бүрдүүлдэг. Үндэсний бүтээн байгуулалтын амжилт, амжилтгүй байдлыг үнэлэх шалгуур нь тухайн улсын улс төрийн тогтолцоо төгс, төлөвшсөн эсэх, тухайн улс орны улс төрийн хүчний үр дүнтэй ажиллагааг дэмжих, сурталчлах эсэхийг тодорхойлох явдал юм. Мөн энэ утгаараа төрийг барьж байгуулах нь "төрийн эрх мэдлийн замаар засаглалын тогтолцоонд нэвтрэн орж, хэрэгжүүлэхийг онцлон тэмдэглэдэг", гуравдугаарт, төрийн бүтээн байгуулалтын зорилго нь "орчин үеийн төрийн тогтолцоог бий болгох", өөрөөр хэлбэл үндэстэн-улс байгуулах явдал юм. Орчин үеийн улс бий болгох, орчин үеийн ардчилсан тогтолцоог бий болгох нь үндэстний бүтээн байгуулалтын амжилтын тэмдэг гэж үзэж болно.
Үндэстний бүтээн байгуулалт: Орчин үеийн үндэстний улс орны үндсэн бүтээн байгуулалтыгзарим эрдэмтэд "Модернизаци нь уламжлалт хөдөө аж ахуйн нийгэмээс орчин үеийн аж үйлдвэрийн нийгэм рүү шилжих үйл явц төдийгүй салангид, тархай бутархай, үндэстэн угсаатны суурьшилтай орон зайд шилжих үйл явц юм. Нийгмийн харилцан уялдаатай, нэгдмэл, үндэстэн дээр суурилсан орчин үеийн төр лүү шилжих үйл явц" гэжээ. Энэхүү үндэстэн угсаатны бүлэгт суурилсан орон нутгийн нийгэм" "төрийн үндэстэнд суурилсан орчин үеийн төр" болж өөрчлөгдсөн гэж бид үзэж байна. Энэ үйл явц нь энэ зүйлд дурдсан үндэстний бүтээн байгуулалт бөгөөд энэхүү агуулга нь орчин үеийн үндэстний бүтээн байгуулалтын цөмийг бүрдүүлдэг. Нэгдүгээрт, үндэстний бүтээн байгуулалтын үндэс бол нэгдсэн үндэстний төлөвшил, ухамсар юм. Эрдэм шинжилгээний дүн шинжилгээний үүднээс "Хэрэв" үндэстэн гэсэн ойлголт байхгүй бол "дэлхийн бүх төрийн хүчнүүдийг төсөөлөхийн аргагүй", төрийн үндэстэн байгуулах бүтээн байгуулалтын практик үйл явцыг эргэж харвал үндэстний улс нь нэгдсэн үндэстэн бий болоход үргэлж хамт ирдэг болохыг олж харж болно. "Нэгдсэн үндэстний нэгдэл байгуулахгүйгээр үндэстний улс байгуулах тухай ойлголт байхгүй болно." Түүнээс гадна үндэсний нэгдсэн нэгдэл байгуулах үйл явц нь үндэстэн өөрөө чөлөөт бүлгээс ухамсартай бүлэгт шилжих явцыг дагуулдаг. Энэхүү ахиц дэвшил нь баруун Европын үндэстний орнуудад ихэвчлэн ажиглагддаг бөгөөд вант улсуууд нь орон нутгийн үндэстэн ястнуудыг үндэсний бүлгүүдэд нэгтгэж, үндэсний сэтгэл хөдлөл, үндэсний ухамсарыг бий болгож, улмаар үндэсний хөгжлийг вант улс орнуудтай өрсөлдөх чадвартай нийгмийн хүч болгож чадсан юм. Америк, далай тэнгисийн цагаачлалын орнуудад гол илрэл нь цагаачид ба нутгийн уугуул иргэд нь тусгаар тогтносон улсын колоничлолын засаглал, үндэсний дарангуйллыг эсэргүүцэж үндэсний шинэ нэгдэл байгуулж, улмаар үндэстний тусгаар тогтнол, үндэстний улс байгуулахыг хичээсэн; Ази, Африкт хожуу хөгжсөн орнуудад үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөнөөр дамжуулан үндэсний эрх чөлөө, үндэсний тусгаар тогтнолыг олж авахад голчлон илэрдэг бөгөөд энэ үйл явц нь шинэ үндэсний нэгдэл бий болгоход хүргэсэн. Хоёрдугаарт, үндэсний бүтээн байгуулалтын агуулга нь үндэстэн хоорондын харилцааг зохицуулах, үндэстэн хоорондын улс төрийг нэгтгэх явдал юм. Дэлхий даяар үндэстэн дамнасан улс орнууд өргөжин тэлснээр анхнаасаа үндэстэн, улсуудын хооронд ижил жигд харилцаа тогтоогоогүй бусад улсууд Баруун Европ дахь үндэстний улсуудын хэлбэрийг дуурайж, "тус улсад олон үндэстнийг нэгдсэн үндэстэн болгон нэгтгэж, аажмаар төрийн үндэстэн байгуулахыг хичээн үндэстний өвөрмөц байдалд суурилсан тусгаар тогтносон төр байгуулана ". Энэ үйл явцад "бүх үндэстэн улс орны улс төрийн нэгдэлд багтдаг бөгөөд энэхүү улс төрийн орон зайд тэд бусад үндэстнүүдтэй холбоо тогтоож, шинэ харилцаа холбоо үүсгэдэг." Иймээс уг үндэстэн хоорондын харилцааг зохицуулах нь эдгээр үндэстэн дамждаг тулгамдсан асуудал болж хувирсан, учир нь тус улсын янз бүрийн угсаатны түүхэн ой санамж, соёлын үндэс, шашны итгэл үнэмшил, амьдралын хэв маяг, ашиг сонирхлын зөрүү зэрэг нь үндэстэн хоорондын асуудалд хүргэх бөгөөд тэдний хооронд байнгын түгшүүрт байдал хүргэх болно. Үндэстэн хоорондын харилцааг зохицуулах төрийн зорилго нь үндэстэн хоорондын улс төрийн интеграцид хүрэх, өөрөөр хэлбэл "улс орны янз бүрийн угсаатнуудыг өөрсдийн соёлын онцлог шинж чанараа хадгалахын зэрэгцээ улс төрийн интеграцид хүрэхийн тулд төрийн улс төрийн хүчийг ашиглахыг" хичээх явдал юм. Гуравдугаарт, үндэстний бүтээн байгуулалт дараахь шинж чанартай байдаг. A, Үндэсний бүтээн байгуулалт нь тухайн улсын нутаг дэвсгэрийн хүрээнд хийгддэг бөгөөд энэ нь үндэсний улсын хил хүрээнээс гардаггүй, энэ нь үндэстний улс бол үндэстэн байгуулагдсан үндсэн нэгж ба хил хязгаар гэсэн үг юм. Б, үндэстэн доторх бүх иргэнийг нэг үндэстэн болгон нэгтгэх хүчин чармайлт, иргэдийг үндэстний бүтээн байгуулж үндэстний нэгдэл рүү чиглүүлэх үйл явц гэж үзэж болно; В, үндэстний бүтээн байгуулалтын амжилттай тэмдэг бол үндэсний өвөрмөц байдлыг улс орондоо ухамсарлах явдал юм. Тиймээс үндэстний бүтээн байгуулалтыг үндэсний онцлогийг тогтоох үйл явц гэж үзэж болно. Энд хэрэглэгддэг "үндэстэн" гэсэн утга нь үндэстнийг үндэстэний улсын түвшинд харуулдаг; Г, Үндэстнийг бий болгох манлайлал, субьект нь гагцхүү үндэстэний улс байж болно. Үндэстний улс нь үндэстнийг бүтээн байгуулахад илүү чухал үүрэг гүйцэтгэх ёстой. Дээрх шинжилгээнээс үзэхэд үндэстэн байгуулах ажлыг үндэстний улс удирдаж, улс орны нутаг дэвсгэр, улс төрийн хүрээнд явуулдаг бөгөөд дотоодын бүх угсаатныг улс төр, соёлын нийтлэг шинж чанартай үндэстэн болгон нэгтгэх зорилготой бөгөөд нэгдсэн үндэстний өвөрмөц байдлыг хангахаар байна. Статик үүднээс авч үзвэл төрийн бүтээн байгуулалт ба үндэстний бүтээн байгуулалт нь бие биенээсээ тусгаарлагдаагүй бөгөөд хоорондоо салшгүй холбоотой байдаг. Нэг талаас төрийн бүтээн байгуулалт нь үндэстний бүтээн байгуулалтыг хэрэгжүүлснээр үүссэн төрийн үндэстний нэгдэл, "орчин үеийн төр" хэмээх улс төрийн дээлийг өмсөж, үндэстнийхээ ашиг сонирхолд нийцтэй, бат бөх платформыг бий болгож, улмаар үндэстний өөртөө итгэх итгэлийг өдөөх явдал юм. Зүрх сэтгэл, бардамнал нь үндэстнийг улам хүчирхэгжиж, хүчирхэгжихэд тусалдаг. Өсөн нэмэгдэж буй энэ цэцэглэн хөгжиж буй үндэстэн нь орчин үеийн улсуудын хөгжлийг шавхагдашгүй хүч, дэмжлэгээр хангаж зогсохгүй, үндэстнийг хүлээн зөвшөөрч, дэмжсэнээр орчин үеийн улсууд улам бүр хүчирхэг болно. Нөгөө талаар, төрийн бүтээн байгуулалтыг хэрэгжүүлэх нь төрөөс орчин үеийн төрх, хэлбэрийг олж авах боломжийг олгодог. Гэвч ийм хүчин чармайлтыг бүх иргэд хүлээн зөвшөөрч, дэмжсэн тохиолдолд л үндэстний улс төрийн тогтолцоо үнэхээр үүрэг гүйцэтгэдэг. Ийм байдлаар үндэстний бүтээн байгуулалтын ач холбогдлыг илчлэх болох ба эрх баригч ангийн засаглалын хууль ёсны байдлыг олж авах чухал арга зам бөгөөд ганц улс орны бүх гишүүдийг төрийн үндэстэн болгон нэгтгэж, зөвхөн энэ утгаараа тухайн улсын үндэсний онцлог нь хамгийн тогтвортой бөгөөд тодорхой юм. Динамик үйл явцаас эхэлж төрийн бүтээн байгуулалт, үндэстний бүтээн байгуулалт нь үндэстний улсыг орчин үеийн төлөв рүү урагшлуулах арга зам бөгөөд хоёулангийнх нь хооронд нарийн төвөгтэй, гүн гүнзгий интерактив харилцаа байдаг.
1911 онд Пан-Монголыг хамарсан тусгаар тогтнолын хөдөлгөөнд байгуулагдсан Монгол улс нь Монгол, Орос Хятадын гурван талт хэлэлцээр, АНУ, Их Британи, Зөвлөлт Холбоот Улс гэсэн гурван том улс хооронын Ялта хэлэлцээрт гарын үсэг зурсантай холбогдуулан өнөөдрийн Гадаад Монголын 1.56 сая хавтгай дөрвөлжин км газар нутагтай хоцров. 1924 онд Монгол улсын хаан Богд хаан нас барсанаар Монголын коммунистуудад бүгд найрамдах улс байгуулах үндэс боломжийг олгов. Мөн онд үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж Монгол Улс жинхэнэ ард түмний засаглалтай Бүгд Найрамдах Улс болов! БНМАУ байгуулагдсаны эхэн үед орчин үеийн бүх үндэстний улсын жишгээр Монгол улс нь төр, үндэстний давхар бүтээн байгуулалтыг явуулсан байна. Өнөөгийн Монгол Улс (тухайн үеийн Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс) бүгд найрамдах улсын Үндсэн хуулийг хэлэлцэн батлаад зогсохгүй төрийн далбаа, сүлд тэмдэг, төрийн дуулалаа шинээр тогтоож, уламжлалт аймаг хошууг өөрчлөн засаг захиргаагаа шинээр хуваажээ. Засаг захиргаа болох гүйцэтгэх байгуулга болон парламент ардын хурал, орчин үеийн хууль зүй шүүхийн тогтолцоо байгуулагдаж аажмаар сайжирсаар байв. Авто замын сүлжээ, шуудангийн систем, Монгол Улсын үндэсний банк, санхүүгийн систем, тусгаар тогтнолын бэлгэдэл болсон монгол мөнгөн тэмдэгтүүд Хятадын мөнгөн зоос ба Зөвлөлтийн рублийн оронд гүйлгээнд гарсан тул шинэ Монгол улс 1924 оноос хойш богино хугацаанд үндэсний бүтээн байгуулалтын үйл явцыг дуусгасан юм. Монгол улс нь цаг алдалгүй төрийн бүтээн байгуулалтыг хэрэгжихийн зэрэгцээ төрийн үндэстний бүтээн байгуулалтыг эхлүүлсэн байна. Өнөөгийн монгол улсын газар нутаг бол угтаа халхын дөрвөн аймгийн нутагт үндэслэн цогцлогдсон бөгөөд өнөөдрийн хүн амын тооллогод халх монголчууд 80 гаруй хувийг эзэлж байгаа тул Өмнөд Монголчууд бид Монгол улсыг үргэлж далдуур халх гэж нэрлэдэг боловч халх нь монголыг багтааж чадахгүй юм. Өнөөгийн Монгол улсын Монгол үндэстний идентэт зөвхөн халх монголчуудаар зогсохгүй халх ястаны түүхэн өрсөлдөгч болох ойрд гаралтай дөрвөд, баяд, өөлд ястангууд, Буриад, Өвөр Монголын овог аймгууд болох үзэмчин, барга, цахар, хорчин зэрэг өвөрлөгч нар мөн цөөн бус тооны түрэг хэлтэн угсаатны казахууд, туваачууд ч ихээхэн хувийг эзэлдэг. Зарим эрдэмтдийн үзэж байгаагаар монголын хүн амын 30% нь хятад удам гаралтай гэж үздэг хүн ч бий, эдгээр холимог цустай монголыг улс төрийн тавцанд гарахад хэн ч зогсоож чадахгүй. Монгол улс байгуулагдсаны дараа суурь боловсрол буюу иргэний боловсролыг илүү хөгжүүлэв. Та Өмнөговь аймгийн цөлд төрсөн ч ялгаагүй, үгүй бол Хөвсгөл аймгийн тайгд төрсөн ч байж болно, эсвэл та азтай нийслэл хотын аавтай төрсөн байсан ч хамаагүй, үгүй бол та Баян-өлгийд казахуудын эсгий гэрт төрсөн ч магад, хаана төрсөн ч ялгаагүй та нар бүгд нэг л сурах бичиг үзэн монгол үндсэрхэг үзэлтнүүдийн бичсэн Монголын түүхийг судалж, монголын ард түмний гайхамшигтай өнгөрсөн үеийг судлах болно, үнэн хэрэгтээ Монголын түүхийн сурах бичигт олон баатрууд нь өнөөгийн монголчууд хүлээн зөвшөөрдөггүй өмнөд монголчуудын өвөг дээдсийн хийсэн үйлдэл боловч монголын түүхчид үүнийг та нарт хэлэхгүй чимээгүй өнгөрөөнө. Түүхэнд бодит байдал ийм байсан, түүйхэнд Монгол улс ийм л байсан гэж батлахыг тэд хичээж, үнэндээ бас амжилтанд хүрч чадсан! Та монголын үндсэрхэг үзэлтнүүдийн бичсэн Монголын түүхэнд итгэн монголын үндсэрхэг үзэлтнүүдийн бичсэн монголын улс төр, газарзүйд итгэсэнээр төрийн бүтээн байгуулалт ба монгол үндэстний нэгдлийн бүтээн байгуулалт нь дуусч байгаа хэрэг ээ. Үндэсний бүтээн байгуулалт дууссаны дараа Монгол Улсын иргэн бүр өөрийн овог омгийн гарал үүслийг мэдэж байгаа боловч түүхэн дэх өвөг дээдсийн хоорондын "гүн үзэн ядалт", тухайлбал Зүүнгарын Галдангийн халхыг дайрч түйвээсэн гэх мэт гэмт хэргийг мэддэг хэрнээ гэхдээ үндэсний ухамсар суусан хойно бүгдийг уучилж чаддаг. Монголын 3 сая гаруй хүн ам нь аль хэдийн төрийн үндэстний ухамсар, үндэстний нэгдмэл ухамсартай болсон байна. Монгол улсад төрсөн юм бол ямар овог, цустай байхыг үл хамааран та монгол үндэстний гишүүн байдаг ба энэ нь үндсэн хуулийн үндсэрхэг үзлийн зарчим мөн! Монголчуудын хувьд угсаатны хил хязгаар нь улсын хил юм, монголын үндэстний хил хязгаар нь Монгол улсын 1.56 сая квадрат километрийн хүрээнд хязлаарлагдсан бөгөөд энэ нь зарим эрдэмтдийн хэлсэн шиг жишээлвэл өмнөд монгол гаралтай антропологич Булгаагийн хэлсэн шиг зөвхөн Халх ястаны төлөө байгуулагдсан улс биш юм, тэрээр "Би Монгол улс байгуулах, түүний үйл явц, үндэсний үйл явц, социалист ардчилсан монголыг байгуулах үйл явцын талаар судалгаа хийсэн. Энэ улсыг Халх ястаны төлөө байгуулсаныг олж илрүүлэв, энэ улс нь Халх ястаны төлөө байгуулагдсан юм..... дэлхийн монголчууд энэ талаар ойлголт муутай байдаг бөгөөд тэд Монголыг маш ариун улс гэж итгэж ирсэн, гэвч энэ улс нь ганц ястаны гэдгийг би харж байгаа бусад овог аймгууд түүний тогтолцоонд хамрагдах боломжгүй" гэжээ. Хэрэв та Монголын түүхийг сайтар судлавал энэ дүгнэлт буруу болохыг та мэдэх болох бөгөөд Монголын гол үндэслэгчдийг нэг Маршал Чойбалсангийн төрсөн эцэг нь өмнөд нутгаас гаралтай дагуур монгол байсан юм. Монгол Улсыг уламжлалт нүүдэлчдийн нийгмээс орчин үеийн улс руу хөтөлж оруулсан 40 гаруй жил Монголыг удирдсан Цэдэнбал бол Ойрадын удам угсааны дөрвөд монгол бөгөөд түүний залгамжлагч Батмөнх бол Халх биш харин баяд хүн байсан байна, энэ нь тэднийг олон жилийн турш Монгол Улсад үүрэг гүйцэтгэхэд саад болоогүй юм. Одоо Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдаар ажиллаж, их хуралд долоон удаа сонгогдсон Нямдорж ч гэсэн халх аялгаар тааруухан ярьдаг ойрад гарлын баяд монгол хүн юм. Энэ бүхэн нь өмнөд монголын антропологич Булгаа нь Монголыг Халх аймгийн төлөө байгуулсан гэж дүгнэсэн нь буруу гэдгийг баталж чадна. Монголын үндсэрхэг үзэлтнүүд угсаатны үндсэрхэг үзлийг уриа лоозонг болгон ашиглаж нүүдэлчин монголчуудын угсаатны хүсэл тэмүүллийг өдөөж чадсанаар бие даасан, эрх чөлөөт Монгол улсыг бий болгож чадсан. Гэхдээ тусгаар тогтносоны дараа цаг үеийн чиг хандлагыг даган орчин үеийн нийгэмд орж, одоочилсон үндэстний улс байгуулах замд оржээ. Улс төрийн талаар Монгол улс шашин, төр салгахаар зогсохгүй лам нарыг бүрмөсөн устган үгүй хийжээ, эдийн засгийн талаар малын гаралтай бүтээгдэхүүн боловсруулах орчин үеийн эдийн засаг үүсч, цэвэр нүүдэлчдийн нийгмээс салж эхэлсэн байна. Төрийн өмчит сангийн аж ахуйнууд байгуулснаар монгол нүүдэлчид анх удаа тариа будаагаар өөрийгөө хангах асуудлыг шийджээ. Нийгмийн түвшинд гарсан өөрчлөлтүүд нь хамгийн чухал зүйл бөгөөд Монгол Улсад орчин үеийн хот суурийн газар бий болсон ба энэ нь урьд өмнө үзэгдээгүй үйл явдал юм . Цус, ураг, овог аймаг, бүс нутагт төвлөрсөн уламжлалт монгол нийгэм задарч эхлэн орчин үеийн төр улс жинхэнэ утгаараа төрөн бий болов! Өдөр ирэх тусам соёлын өөрчлөлтүүд энэхүү хөгжиж буй оронд мэндлэн гарав, шинэ яруу найраг, уран зохиол, урлаг, уран зураг бий болсоор байна. Хотуудын үүссэнтой хобоотойгоор хүмүүсийн харилцааны хүрээг тэлж эхэлсэн бөгөөд Монголчуудын уламжлалт танилын нийгэмгээс танилгүй хүмүүсийн нийгэмд орж эхлэн соёлын тухай шинэ шинэ ойлголт үзэл санаанууд байнга бий болж байдаг. Зөвлөлт Холбоот Улсын шахалтаар Монгол улс үсэг бичгийн шинэчлэл хийх болсон бөгөөд энэ нь нэг талаас монголчуудын бичиг үсгийн түвшинг дээшлүүлэхэд тустай болсон боловч нөгөө талаар Монголын уламжлалт соёлоосоо хүйн холбоогоо тасалсан зэрэгцээ шинэ монгол үндэстний нэгдэл ба өмнөд Монголтой түүхэн харилцаа холбоогоо бас таслан орхив.
Өмнөд Монгол гэсэн нэр томъёо саяхан үүссэн бөгөөд 1941 онд Японы эрдэмтэн Номура Масахиро Японы "Монгол" гэсэн сэтгүүлд "Өмнөд Монголын аялгууны талаархи судалгаа" өгүүллийг нийтлүүлсэн байх ба "Өмнөд Монгол" гэсэн нэр томъёог анх удаа хэрэглэжээ; 1972 онд Ван Зянси, Бүргэд нар "Өмнөд Монголын Хөдөлмөрийн Нам" байгуулав, 1981 оны сүүлчээр Тэмцэлт, Хүчинтөгс нар "Өмнөд Монголын Үндэсний Чөлөөлөх Фронт" байгуулсан; 1992 онд Хадаа, Тэгшээ нар "Өмнөд Монголын Ардчилсан Холбоо" байгуулсан; "Өмнөд Монголын Залуучуудын Холбоо" нь 2012 онд Улаанбаатарт байгуулагдсан; 2016 онд "Өмнөд Монголын Их Хуралдай" Японд албан ёсоор байгуулагдав. Улс төрийн агуулга бүхий "Өмнөд Монгол" гэсэн нэр томъёог аажмаар монголчууд хүлээн зөвшөөрч эхлэв. Гэхдээ Өмнөд Монгол нь газар нутагийн хувьд тодорхойгүй хэвээрээ байна. Өмнөд Монгол нь уламжлалт Өвөр зургаан чуулган, Шинжаан, Хөхнуурын монголчуудуудын уугуул нутгийг бүгдийг нь багтаах уу эсвэл зөвхөн өнөөгийн "Өвөрмонголын өөртөө засах орон" гэсэн нутаг дэвсгэрээр хязгаарлагддаг талаар Өмнөд Монголын үндсэрхэг үзэлтнүүд зөвшилцөлд хүрэх шаардлагатай юм. .
Бидний Өмнөд Монголчууд илүү сайн ойлгох ёстой нэг зүйл бол манай Өмнөд Монгол нь "үндэстэн" мөн үү гэсэн асуулт байна, Хэрэв Өмнөд Монголын "нутаг дэвсгэр" -т амьдардаг монголчуудыг "үндэстэн" гэж үзэхгүй бол олон хүн уурлах болно, энэ нь ч ойлгомжтой! Өмнөд монголчууд бид өөрсдийгөө "Монгол үндэстэн" гэж үргэлж үздэг байсан. Бодит үнэн нь тийм байсан уу? Хэрэв та үндэстний тухай ойлголтыг улс төрийн шинжлэх ухаан, социологийн утгаар нь нарийвчлан судалж үзвэл Өмнөд Монгол нутагт, тэр байтугай өнөөгийн "Өвөр Монголын өөртөө засах орон" -д хэдэн сая монголчууд, монгол угсаатнууд амьдардаг болохыг олж мэдэх бөгөөд харин Монгол үндэстэн үгүй байна! Бенедикт Андерсоны хэлснээр орчин үеийн үндсэрхэг үзэл бол төсөөллийн нэгдэл бөгөөд орчин үеийн нийгэмд дасан зохицох зорилгоор боловсруулсан зохиомол бүтээгдэхүүн юм. Энэхүү цэвэр конструктивизм нь маргаантай боловч үндэстэн нь эхний ээлжинд улс төрийн агуулга байх ёстой бөгөөд Өвөр Монголын үндэсний хөдөлгөөний ялагдал нь Өмнөд Монголыг "үндэстэн" бий болох үйл явцыг зогсооход хүргэсэн ба одоо ч гэсэн уугуул, цус, соёлын эртний нэгдлэрээ хэвээрээ үлдэв. Антони Смитийн үзлийг үндэслэвэл Өмнөд Монголын уламжлалт "нутаг дэвсгэр" дэх монголчууд бол угсаатны бүлгүүд юм. Түүний хэлдгээр "Үндэстэн бол угсаатны бүлэг биш, эдгээрийн хооронд зарим нэг давхцал байдаг ч эдгээр нь ижил үзэгдэлийн гэр бүлд (соёлын хамтын өвөрмөц шинжтэй) хамаарах боловч угсаатны бүлгүүд нь ихэвчлэн улс төрийн зорилгогүй, олон тохиолдолд олон нийтийн соёл байдаггүй тул угсаатны бүлгийн хувьд тодорхой түүхэн нутаг дэвсгэргүй байдаг, тиймээс тэр нь нутаг дэвсгэрийн орон зайгүй гэсэн үг. Үндэстэн ядаж нэлээд их хугацаагаар төрөлх нутагтай болж өөрсдийгөө үндэстэн болгон төлөвшүүлж, үндэстэн болж үндэстэн болохыг хүлээн зөвшөөрөхийн тулд тодорхой хэмжээний олон нийтийн соёлыг хөгжүүлж, бие даан өөрийгөө тодорхойлохыг хичээх хэрэгтэй. Нөгөө талаар, бидний ажигласнаар үндэстэн өөрийн тусгаар тогтносон улсыг заавал эзэмших албагүй, харин төрөлх нутагтаа жинхэнэ эзэмшихийн тулд бие даасан байдалд хичээх хэрэгтэй" гэжээ. Дээрх ярианаас үзэхэд хэрэв Өмнөд Монголчууд бие даасан улс байгуулахгүй юм бол эсвэл наад зах нь жинхэнэ автономит эрх олохгүй юм бол өмнөд монголчууд зөвхөн угсаатны бүлэгт хэвээрээ үлдэх болно. Смит үндэстэн ба угсаатны бүлгийн хоорондын ялгааг доорх гурван зүйлд байдаг гэж үздэг. Өөрийн тодорхой нутаг дэвсгэртэй эсэх, стандартчилсан олон нийтийн соёл байгаа эсэх, засаг захиргааны засаглалд үндэсний өөрөө өөрийгөө тодорхойлох эрхийг хэрэгжүүлэх эсэх зэрэг гурав байна. Эхлээд оршин суугаа нутаг дэвсгэрийг харцгаая. Үндэстэн гэж нэрлэгдэх боломжтой бүлэг нь тэдний ихэнх нь өөрсдийн гарал үүсэлтэй, тэд тэр нутагт үе дамжин амьдардаг бөгөөд тогтсон нутаг дэвсгэрийнхээ нутгийн уугуул иргэд болж, энэ нь янз бүрийн газарт тархан суурьшсан соёлын бүлгүүдээс ялгаатай байдаг. Хэдийгээр Өмнөд Монголын монголчууд Өмнөд Монголд амьдаран сууж энэ нутгийн уугуул иргэд, түүхэн тодорхой нутаг дэвсгэртэй боловч бодит байдал дээр ч тодорхой газар нутгаар төвлөрөн суудаг, гэхдээ хүн ам, түүх соёл, амьдралын хэв маягаас шалтгаалан өнөөгийн орчин үеийн үзэлээр бол Өмнөд Монголд монголын соёл, соёл иргэншлийн төвийг хэзээ ч байгуулж чадаагүй бөгөөд өргөн уудам газарт тариалан, бэлчээрийн мал аж ахуй эрхэлж тархан суудаг монголчууд монгол нийгэмгийг бүрдүүлж олон нийтийн соёлыг бий болгож чадаагүй байна, Шилийнголын монголчууд Хорчин монголчуудын монгол бус шинж чанарыг үл тоомсорлодог бол Хорчин монголчууд нь Шилийнголын монголчуудын Дундад зууны үеийн амьдралаар амьдарсаар байгааг гайхаж байдаг. Эдгээр харилцан хүлээн зөвшөөрөхгүй зуршил нь үндэстний шинж чанар биш, угсаатны бүлгийн шинж чанар юм! Өмнөд монголчууд өөрсдийгөө тодорхойлох эрхтэй юу гэдэг асуулт нь өнөөгийн Өмнөд Монголд амьдардаг монголчуудын хувьд бол цээртэй сэдвийн нэг юм. Улаахүү Өвөрмонголыг захирч байх үед монголчууд жаахан бие даасан байсан боловч Хятадын засгийн газар Улаанхүүг авч хаян шинэ Өвөр Ардын Намыг малтах хуурамч хилс хэргээр Өмнөд Монголын элитүүдийг алан, энэ нь мөн монгол үндэстэн төлөвшүүлэх үйл явцыг тасалдуулж, монголын улс төрийн үндэстэн бий болох гэж амбицтай хичээж байсан Өмнөд Монголчуудыг буцаад соёлын үндэстэн болгосон байна! Өвөрмөц өндөр түвшний шашин шүтлэг, соёл иргэншлийн хувьд бид угсаатны бүлгийн статусад унах ёсгүй гэж хэлэхэд үндэслэлтэй юм. Угсаатны бүлгүүд ихэнхдээ өөрсдийн өвөрмөц өндөр түвшний шашинтай (ардын шашин шүтлэг биш) эсвэл өндөр түвшний соёлтой байдаггүй, тэр ч байтугай өөрсдийн гэсэн бичиг үсэггүй байдаг. Тэдэд элит буюу каноник "том уламжлал"аар дутмаг, зөвхөн ардын зан заншлын "жижиг уламжлал" байдаг бөгөөд энэ нь өдөр тутмын амьдралд үндэс суурь болдог, угсаатны бүлгүүд өндөр түвшний шашин шүтлэг, соёлтой угсаатнуудад амархан уусаж энэхүү том угсаатны олон жижиг угсаатны нэг болно. Үндэстэн өөр байдаг бөгөөд урт хугацааны түүхэн хувьслын явцад үндэстэн өөрийн соёлын элитүүдийг хүмүүжүүлж, өөрийн түүх, домог, яруу найргийг бичиж, дэвшилтэт шашин, соёлыг боловсруулсанаар үндэстний оюун санааны сүнс болжээ. Энэ утгаараа үндэстний үүсэх нь туйлын байгалийн хувьсал биш төрийн үндэстний төрөхтэй адил бөгөөд үндэстний соёлын элитүүдийн ухамсартайгаар бүтээсэн субьектив бүтээгдэхүүн юм. Угсаатны бүлэг нь үндэстэн болон нэгтгэж, үндэстний ухамсартай болбол "жижиг уламжлал" нь "том уламжлал" болон дээшилэн, соёл нь улам боловсронгуй болж, дэвшилтэт үнэт зүйлс буюу шашны хэлбэрийг боловсруулна. Хэдийгээр улс төрийн хувьд бусад үндэстнүүдэд байлдан дагуулж болох боловч бусад үндэстнүүдийн соёлыг өөртөө шингээж авахад хэцүү болдог. Энэ бол үндэстэн ба угсаатны бүлгийн үндсэн ялгаа юм. Урд өмнөд монголчууд бид Түвд, Уйгур үндэстний хүчтэй угсаатны ухамсрыг байнга атаархаж ирсэн бөгөөд энэ нь соёл нь бэхжиж, боловсронгуй, зохион байгуулалттай болсон, өндөр түвшний үнэт зүйл буюу шашин хэлбэрээр хөгжүүлсэн ард түмэн гэдгийг бид мэдэхгүй байсан байна. Үүний үр дүнд "жижиг уламжлал" -ыг "том уламжлал" болон дээшлэв. Адилхан колоничлогдож дарангуйлагддаг боловч Түвд, Уйгурчууд Өмнөд Монголчуудаас илүү Хятад соёлд автагдахад хэцүү байдаг бөгөөд тийм ч амархан уусчихдаггүй нь үүнтэй холбоотой.
Өмнөд Монголын ирээдүйд итгэлгүй, үндэстний шинж чанараа мэддэггүй үндсэрхэг үзэлтнүүд Монгол Улсад найдвар тавих нь амархан байдаг. 1950 онд Дэ Вангаас авхуулаад 20 зууны 60аад онуудад Монгол руу дүрвэж зугтах олон тохиолдол гарсан бөгөөд өнөөг хүртэл өмнөд монголчуудын Монгол руу тэмүүлэх цуваа тасраагүй л байна. Эдгээр Монгол улсыг бараадхаар ирсэн хүмүүсийн хувьд тэд бол монгол хүн, Монгол руу оргож очвол монголчууд ах дүүсийн ёсоор хүлээж аван гэж итгэж байсан, харин Монгол дахь монголчуудын нүдэнд эдгээр бараадхаар ирсэн өмнөд монголчууд аль хэдийн харийн хүмүүс болсоныг тэд мэдсэнгүй! Монгол дахь монголчуудын хувьд эдгээр бараалхагсад цус, хэл, соёлын хувьд түүхэн холболттой боловч одоо аль хэдий нэг үндэстэн байхаа больсон бөгөөд тэд нарын үндэстний нэгдэл нь зөвхөн Монгол Улсын хил дотор байдаг бүх хүмүүсийг хамардаг. Монгол Улсын зарим хүмүүс нь манай өмнөд монголчуудын нүдэнд цэвэр монгол хүн биш боловч харин орчин үеийн нийгэмд шилжин орсон Монгол Улсын хувьд тэр Монголд төрсөн юм бол монгол үндэстний гишүүн бөлгөө, үүнийг бид иргэний үндсэрхэг үзэл хэмээн нэрлэдэг. Англичууд австраличуудаас ах дүүгийн нөхөрлөл хүсэх ёсгүй, Палестины арабууд Сири, Иордан руу гүйж очин тэр тэндээс эх орноо хайж олох боломжгүй юм. Палестинчууд Сири, Иорданд нутагшиж тус улсын иргэншил авч болно, энэ нь зөвхөн нэг улсын харъяалалтай болохоос биш эх орноо олоогүй юм! Үүнтэй адилаар та бэрхшээлийг даван туулж Монгол Улсын иргэншлийг авах боломжтой боловч хайж буй эх орноо хэзээ ч олж чадахгүй! Таны эх орон чинь Өмнөд Монголд байх ёстой бөгөөд таны эх орон болох ёстой тэр газар олон жилийн турш колоничлогдсоор байна!
Гэхдээ олон жилийн турш эх нутгаа алдаад байгаа өмнөд монголын үндсэрхэг үзэлтнүүдийн хувьд эх оронтой болох хүсэл маш хүчтэй байх бөгөөд энэ хүслийг биелүүлэх хамгийн хялбар арга бол Монгол Улсын харъяат болох явдал юм. Гэвч бодит байдал хатуу байх ба Монгол улс нь Монгол гэж нэрлэдэг ч дэлхий даяар монголчуудын эх орон биш, зөвхөн монгол улсын хүмүүсийн эх орон юм. Монголд дүрвэж ирсэн өмнөд монголчууд нь үндэстний идентийн талаар хямралд орж, таагүй байдалд унана. Нэг талаас тэд өөрсдийгөө монгол хүн гэж боддог учир тэд Монгол Улс дахь Монгол үндэстний нэгдлийн гишүүн байх ёстой гэж үздэг боловч Монгол улсын албаны ба хувь хүн, оюунлаг элитүүдээс жирийн малчин хүртэл тэд таныг тэдний нэг гэдэгтэй санал нийлэхгүй байгаа, хэдийгээр энэ нь таныг тусгайлан гадуурхаагүй боловч үргэлж харийн нутагт байгаа мэт сэтгэгдэл төрүүлдэг. Энэ мэдрэмж нь өмнөд монголын халуун панмонгол үзэлтэй хүний хувьд салахын хэцүү зүйл боловч монголчуудын хувьд юу ч болоогүй юм шиг явдаг, таны хувийн мэдрэмжийг тэд ойлгохгүй бөгөөд үнэндээ тэд ойлгох шаардлага ч үгүй юм! Тэдний хувьд энэ бүхэн жам ёсны бөгөөд ямар ч буруу зүйл алга, нөхцөл байдал ийм л байна!
Уильямс Блум хэн нэгнийг баталгаажуулахад аливаа хувь хүний өвөрмөц, ухамсаргүй зан авирыг шаарддаг гэдгийг тэмдэглэжээ. Хувь хүн сэтгэлзүйн аюулгүй байдлын мэдрэмжийг олж авахын тулд өөрсдийн нэрээ баталгаажуулахыг хичээдэг. Сэтгэлзүйн аюулгүй байдлын энэхүү мэдрэмжийг хадгалах, бэхжүүлэхийн тулд өөрсдийнхөө идентийг хадгалах, хамгаалах, нэгтгэхийг хичээдэг. Хамгийн сүүлийн байдал нь хувь хүний тогтвортой байдал, сэтгэцийн эрүүл мэндэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Бараг 400 жилийн турш тусгаар тогтнол, эрх чөлөөгөө алдаж байгаа өмнөд монголчуудын хувьд угсаатны онцлогийг алдахгүй байх нь үргэлж амаргүй ажил байсан! Гэхдээ нийгэм бол нэг хүний ертөнц биш, таних тэмдэг буюу идент нь харилцан бие биенээ тодорхойлж, танин мэдэхүй нь нийгмийн харилцан үйлчлэлээр л жинхэнэ хэрэгжих боломжтой. Өнөөгийн нийгэмд хоёр чухал идент байдаг бөгөөд нэг нь улсын идент, нөгөө нь үндэстний идент юм. Монголчуудын хувьд энэ хоёрт эргэлзэх зүйл алга. Тэдний хувьд үндэстний идент нь Монгол үндэстэн бөгөөд тэдний эх орон бол Монгол Улс юм, гэхдээ Өмнөд Монголын үндсэрхэг үзэлтнүүдийн хувьд эдгээр хоёр нь аль аль асуудал үүссэн! Өмнөд монголчуудын олонхи нь Монголыг бүх монголчуудын эх орон гэж үздэг бөгөөд тэдний үндэстний идент нь мөн монгол байх ёстой гэж бодож байгаа, энэхүү идент нь бодитой бус, хуурамч идент гэж би бодож байна. Дэлхийд хаана ч нэг талын идент гэж байдаггүй. SEDIKIDES ба BREWER нар өөрийгөө бүтээх гурвалсан онолыг 2002 онд дэвшүүлэв. Тэдний онолоор бол хувь хүн өөрийн бие, харилцааны өөрийн бие ба хамтын өөрийн бие гэсэн гурван үндсэн дүрслэлийг агуулдаг. Хувь хүн өөрийн бие нь бие даасан өөрийгөө байгуулах, тухайн хүний өвөрмөц байдлаас өөрийгөө тодорхойлох тодорхойлолтыг хэлэх байна, харилцааны өөрийн бие нь өөрөө болон ойр дотны хүмүүсийн хоорондын харилцаанаас өөрийгөө тодорхойлж ойлгохыг зааж байна, хамтын өөрийн бие нь өөрөө болон хаъяаллын бүлгийн хоорондын харилцааг онцлон тэмдэглэж, бүлгийн гишүүнчлэлээс өөрийгөө тодорхойлж, ойлгохыг хэлэх ба эдгээр гурван төрлийн өөрийгөө төлөөлөх байдал нь хүн бүрт хамт оршдог бөгөөд хувь хүнд харьцангуй хүч чадал, ач холбогдлоор голчлон ялгаж илэрхийлэгддэг бөгөөд соёл, нийгмийн орчинд нөлөөлнө. Амьдралын үнэ цэнэ, өвөрмөц байдлаас үл хамааран энэ нь хүмүүс хоорондын харилцаанд бий болж, хүмүүс ба нийгмийн харилцан үйлчлэлд бий болдог. Бартын угсаатны хил хязгаарын онолын дагуу үндэстэн ястнууд нийгмийн байгууламжтай байдаг боловч хүрээлэн буй орчныг анхаарч үзэх хэрэгтэй. Үндэстний бүлгүүд соёл, нийт гишүүнчлэлээс өмнө оршин тогтнодоггүй, мөн тогтсон байдаггүй. 1969 онд Бартын ерөнхий редакторлосон "Угсаатны бүлэг ба хил хязгаар" хэмээх номыг хэвлүүлжээ. Энэхүү номын танилцуулгад Барт үндэстэн ястнуудын хил хязгаар тэдгээрийг бодитоор дүрслэхдээ ажиглах нь тийм ч чухал биш гэдгийг тэмдэглэжээ. Өөрөөр хэлбэл бид угсаатны бүлгүүдийг судлахдаа үндэстний өвөрмөц онцлог шинж чанаруудыг үнэлж дүгнэх аваас угсаатны бүлгийг судлахаас илүү соёлын шинжилгээ хийх болно гэж тэр үзэж байна. Тиймээс түүний гол анхаарал нь үндэстэн ястны соёлын шинж чанар байхаа больсон, харин өөр өөр бүлгүүдийн хоорондын харилцаа, өөрөөр хэлбэл "бид" ба "тэд" хоорондын хуваагдал юм. Тэрээр: "Бид угсаатны ухамсарын нэгж ба соёлын ижил төстэй байдал, соёлын ялгаа хоёрын хооронд энгийн ганцаарчилсан тохирох харьцаа байдаг гэж таамаглаж чадахгүй, үүнийг ойлгох нь чухал юм. Хөндсөн шинж чанарууд нь "объектив" ялгаатай байдлын нийлбэр биш, харин зөвхөн гишүүд өөрсдийгөө чухал, ач холбогдолтой гэж үзсэн хэсгүүд юм бөгөөд энэ нь чухал, утга учиртай хэсэг гэж би бодож байна ... Зарим соёлын шинж чанаруудыг ажил хэрэгч ялгаатай байдлын шинж тэмдэг, тэмдэг болгон ашигладаг бол зарим нь үл тоомсорлодог. Харин зарим харилцаанд хүчтэй ялгааг шингэлж, үл тоомсорлож байсан" гэжээ. Тиймээс угсаатны бүлэг, угсаатны идентийг судлахдаа соёлын хил хязгаар, газарзүйн хил хязгаар гэхээсээ илүү нийгмийн хил хязгаарыг илүү анхаарч үзэх хэрэгтэй. Хэрэв гишүүд нь бусадтай харьцахдаа бүлгийн идент хэвээр байвал гишүүнчлэлийг тодорхойлох шалгуур үзүүлэлт, гишүүнчлэлийн тэмдэг, гишүүнчлэлээс хасах арга замууд орно. Эндээс Бартын бүлгийн хил хязгаар үүсэх ба дахин засварлах асуудлыг голлон анхаарч байгааг харж болно. Энэ үйл явцад тэрээр угсаатны идент нь харилцан үйлчлэх явцад бий болж, бэхждэг бөгөөд бүлгийн болон гаднах бүлгийн ялгаа нь бусад бүлэгт бус харин бүлгийн доторх тууштай байдлыг бэхжүүлдэг гэж үздэг. "Эдийн засаг ба нийгэм" номонд Вебер угсаатны асуудалд зориулагдсан бүлэгтэй бөгөөд түүний үзэж байгаагаар: "угсаатны бүлгүүд нь ижил төстэй шинж чанар, зан заншил, эсвэл хоёулаа, эсвэл колоничлол, цагаачлалын ой санамжаас үүдэлтэй бүлгүүд бөгөөд нийтлэг удам судар дээр субъектив итгэл үнэмшилтэй байдаг; Цусны объектив холбоо байгаа эсэх нь ямар ч хамааралгүй болно" гэжээ. Мэдээжийн хэрэг, Вебер угсаатны бүлгийн оршин тогтнох түлхүүр нь нийтлэг субъектив итгэл үнэмшилд суурилсан гэж үздэг. Хэрэв ийм субъектив итгэл үнэмшил байхгүй бол угсаатны бүлэг байхгүй болно. Угсаатны бүлэг нь нийтлэг өвөг дээдэс буюу хүчтэй итгэл үнэмшилд суурилдаг. Гэхдээ тэрээр энэхүү итгэл үнэмшил ямар ч байсан хамаагүй "үндэстний өвөрмөц байдал дангаараа бүлэглэл үүсгэдэггүй. Энэ нь зөвхөн янз бүрийн бүлэглэл, ялангуяа улс төрийн салбарт үүсч хөгжихөд ашиглагддаг. Нөгөө талаар энэ нь гол төлөв ямар ч хамаагүй улс төрийн хамтын нийгэмлэг бөгөөд энэ нь нийтлэг үндэстний идентыг өдөөдөг" гэжээ. Веберын соёлын өвөрмөц байдал нь зөвхөн угсаатны бүлэглэлийг бий болгоход тусалдаг гэж үздэг боловч угсаатны бүлгийг бүрдүүлж чадахгүй гэж үздэг. Түүнээс гадна олон тохиолдолд угсаатны бүлэглэл үүсэх нь ихэнхдээ эсрэгээрээ биш харин улс төрийн хамтын ажиллагааны үр дүн юм. Хэдийгээр Өвөр, Ар Монголчууд нь цус, хэл, соёлын хувьд гарал үүсэл нэгтэй ижил соёлын бүлэг хамрагдаж, уугуул үндэстэн боловч угсаатны зүйн үүднээс үзэхэд нэг үндэстэн байхаа больсон. Өнөөгийн нийгэм, улс төрийн үүднээс авч үзвэл, үндэстэн бол улс төрийн нэгдэл, төсөөллийн нэгдэл юм. Андерсоны хэлснээр үндэстэн нь цусаар биш хэлээр бүрддэг, Ленаны хэлдгээр үндэстэн бол амин сүнс, оюун санааны зарчим, орчин үед хамтдаа амьдрах нийтлэг хүсэл эрмэлзлэл юм, Өмнөд Монголчуудын хувьд энэхүү хүсэл эрмэлзлэл байх бөгөөд Монголчуудын хувьд энэ нь маргаантай асуудал. Ялангуяа Монголд байгаа Өмнөд Монголчууд ихэнх нь энэхүү идентын хямралын улмаас зовж шаналж байгаа бөгөөд Монголчууд өмнөд зүгээс зугтан ирсэн "ах дүү" нарыгаа яагаад ийм хайхрамжгүй ханддаг учрыг нь олохгүй байна. Урьд нь үүнийг ЗХУ-ын тархи угаалт ба хатуу хяналтаар тайлбарлаж байсан бол одоо Монголын улс төр эрх мэдэлд хүрсэн хятад гаралтай холимог монголчуудтай холбож үздэг болжээ, тийм биш бол Монгол улс тэдэнд ийм байдлаар хандах ёсгүй, тиймээс Монголд янз бүрийн арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхах эрлийз хурлийзийн эсрэг янз бүрийн бүлгэмүүдэд Өмнөд Монголчууд идэвхтэй оролцон тэд нарын бодлоор "цэвэр монголчууд" нь төрийн эрхэнд гарвал Өмнөд Монголчуудад ханддаг хандлага нь өөрчлөгдөх ёстой гэж үздэгтэй холбоотой.
Хятад улсад 6 сая гаруй монголчууд байдаг бөгөөд өнөөдрийн байдлаар "Өвөр Монголын Өөртөө Засах Орон" д 4.6 сая гаруй монголчууд амьдардаг. Эдгээр монголчууд тэрбум хятадуудын хажууд "цөөнх" хүмүүс байдаг боловч гэхдээ өнөөдөр дэлхий дээр Хятадтай харьцуулахад ямар угсаатан үндэстэн цөөнх биш вэ? 20-р зууны дунд үед дэлхийн томоохон гүрнүүд Өмнөд Монголын ард түмнийг орхиж, Өмнөд Монголчуудын өвөг дээдэс ч түүхийн боломжоо сайн ашиглаж чадаагүй явдал нь эдгээр 6 сая гаруй ард түмнийг бусдын идэш болон өнөөгийн эмгэнэлтэй байдалд оруулсан байна! Өнгөрсөн зууны эхэн үеэс эхлээд өнгөрсөн зууны дунд үес хүртэл Өмнөд Монголын үндсэрхэг үзэлтнүүд монгол үндэстний төр улс байгуулахын төлөө, боолчлогдож байгаа хувь заяагаа өөрчлөхийн төлөө зоригтой тэмцэж байв, Өмнөд Монголчуудын үндсэрхэг үзэлтнүүдийн эсэргүүцлийн түүх нь мөн Өмнөд Монгол үндэстнийг бүрдүүлэх үйл явцын түүх байсан юм. 1947-1966 онуудад Улаанхүү засгийн эрхээсээ огцрох хүртэл өмнөд монголчууд "автономит бүс" -д тодорхой бие даасан байдалтай байсаар байв. Энэ үе нь өмнөд монголчуудын хувьд үндэстний идент байдлыг олж, Өмнөд Монгол үндэстний хэлбэрийг бүрдүүлэх чухал үе байсан боловч Хятад улсын удирдагч Мао болон түүний засгийн газар Өмнөд Монголын ард түмний нахиалж буй үндэстний ухамсарыг дарах зорилгоор хуурамчаар хэрэг зохион Өмнөд Монгол үндэстний удирдагчийг баривчлав. "Өвөр Ардын нам" -ын зохиомол хэргээр Өмнөд Монголд үндэстний цэвэрлэгээ хийх шалтаг болгон ашиглагдаж, Өмнөд Монголын үндэстний сэхээтэн элитүүдийг эрүүдэн шүүж 30,000 хүнийг хөнөөн, 100000 гаруй хүн эрэмдэг зэрэмдэг болсноор барахгүй энэ нь өөртөө итгэл дүүрэн улс төрийн үндэсэн болон төлөвшиж байгаа угсаатны бүлэгийг буцаан соёлын үндэстэн болгов! Өнөөдөр Өмнөд Монголд Монгол үндэстэн алга. Өнөөдрийн Өмнөд Монголчууд хэдхэн арван мянган хүн амтай Хятад улсын өмнөд хэсэгт оршин суудаг Яао ба Шэ үндэстнээс арай илүү улс төрийн эрх мэдэл эдэлж байна уу гэвэл үгүй юм, зөвхөн "Өвөр Монголын Өөртөө Засах Орон" гэгддэг засаг захиргааны эл шат, Хятадын Ардын их хурал, Улс Төрийн Зөвлөл болон бусад байгууллагуудад арай илүү үзмэр болсон хүний тоогоор давуу юм! Энэ бол миний Өмнөд Монголд монгол үндэстэн байхгүй, харин зөвхөн монгол хүн, монгол угсаатан байгаа гэж хэлсний шалтгаан юм.
Өмнөд Монголчууд өөрсдийгөө аврахын тулд юу хийх ёстой вэ, ядаж Өмнөд Монголчууд улс төрийн үндэстэн болох хэрэгтэй, улс төрийн үндэстэн болчихсон угсаатны бүлэг устаж үгүй болохоос өөрийгөө аварч чадна. Монгол үндэстэн бол Монгол улсын улс төрийн үндэстэн, Монголын төрийн үндэстэн мөн бөгөөд тус үндэстний хил хязгаар нь тодорхой юм. Манай Өмнөд Монголчууд энэхүү үндэстний нэгдэлд багтахыг олон жилийн турш найдаж мөрөөдөж байсан боловч гэвч улс төрийн харгис бодит байдал энэ итгэл найдварыг дахин дахин няцаагдав! Бид өөрсдийгөө аврахын тулд зөвхөн өөрийн хүч чадалд найдахаас өөр аргагүй болсон байна. Үндэстнийг өөр аргаар биш үндсэрхэг үзэлтнүүд бүтээсэн байдаг бөгөөд тэмцэж байдаг нэгэнд тэнгэр ивээх жамтай! Өмнөд Монголын үндсэрхэг соёл, улс төрийн элитүүд ийм субьектив хүсэл эрмэлзэлтэй байдаг бол Өмнөд Монгол угсаатныг үндэстэн болгон нэгтгэх нь боломжгүй зүйл биш юм. Бидний өвөг дээдэс Өмнөд Монголд үлдээж өгсөн соёлын өв нь Түвд, Уйгур, тэр байтугай Монгол Улсаас ч дутхааргүй байдаг! Өмнөд Монгол үндэстэн болж нэгтсэнээр "жижиг уламжлал" нь "том уламжлал" –аар солигдох бөгөөд Өмнөд Монголын соёл нь улам боловсронгуй институци болж, үнэт зүйл буюу шашны өндөр түвшний соёл болон боловсруулна. Эс тэгвээс Өмнөд Монголын угсаатан ястан, соёлын үндэстэний хувьд устах нь цаг хугацааны л асуудал юм. Өнөөдөр Өмнөд Монголын үндсэрхэг үзэлтнүүд Өмнөд Монголын тусгаар тогтнол, эрх чөлөөний төлөө шаргуу ажиллаж байгаа боловч үндэсний субьектгүй хөдөлгөөн бол сүнсгүй биетэй адил юм. Бид Өмнөд Монголчууд, бид Өмнөд Монгол үндэстэн, Өмнөд Монголын тусгаар тогтнол бол бидний цорын ганц мөрөөдөл бөгөөд цорын ганц гарц юм. Өмнөд Монголын үндсэрхэг үзэлтнүүд гар нийлж өөрийнхөө гараараа, мэргэн ухаанаараа Өмнөд Монгол үндэстнийг бий болгон Өмнөд Монгол үндэстний улс бол бид нарын цорын ганц хэрэгцээ мөн! Мөнхтэнгэр бид нарыгаа ивээх болтугай!
Харцагын Нарс
2020 оны 7-р сарын 17
Comments
Post a Comment